6-Mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Reja

Объективлик 

принципи

 

Фаоллик 

принципи

 

---

Bilishning  vazifasi  –  tashqini  ichkiga,  hodisani  mohiyatga  keltirishdan, 

obyektning xossalari va aloqalarini ichki sabablar bilan, shu obyektni tashkil etgan 

elementlarning o’zaro ta’siri bilan, unga xos qonunlar bilan izohlashdan iborat. 

Bu prinsip shuningdek o’qishga, ta’lim va tarbiyaga ham bevosita taalluqlidir, 

u  bilimni  kishilarning  qat’iy  e’tiqodiga,  hayotiy  pozisiyasiga,  ularning  hayoti  va 

faoliyati prinsiplariga aylantirmog’i lozim. 

Olim,  ijodkor  shaxs  obyektning  xossalari  va  aloqalarini  o’rganishda  faol 

bo’lishi,  bir  qolipda  ish  ko’rmasligi,  obyektni  o’rganish  vaqtida  olgan  bilimi, 

ishonchli va haqiqiy axborotni amalda faol qo’llay bilishi zarur. 

Har  qanday  predmet  yoki  hodisa  mavjudligining  zarur 

sharti  –  ularning  boshqa  narsalar,  hodisalar,  jarayonlar  bilan 

turli-tuman  aloqalaridir,  ularning  bir-biri  bilan  aloqalari 

tizimidir. Hartomonlamalik prinsipiga ko’ra, narsa o’zining mavjudligi uchun zarur 

va  yetarli  sharoitlardan  ayrim  holda  emas,  balki  ular  bilan  o’zaro  aloqada  tahlil 

qilinmog’i, o’rganilmog’i kerak, chunki narsada namoyon bo’ladigan xossalar, bu 

–  uning  boshqa  narsalar  bilan  o’zaro  ta’siri  natijasidir,  qaror  topgan  aloqalar 

oqibatidir. Hartomonlamala  yondashuv narsani boshqa narsalar  va hodisalar bilan 

uzviy aloqada qarab chiqishga imkon beradi. Hartomonlama qarab chiqish prinsipi 

amaliyotda ham, turli rejalar, loyihalar va takliflarni ishlab chiqishda ham muhim 

rol  o’ynaydi.  U  bu  loyihalar  va  rejalarni  chuqurroq,  to’laroq  o’rganib  chiqishga, 

ularning  zaif  va  kuchli  tomonlarini,  shuningdek  ularning  amalga  oshirilishidan 

kelib  chiqishi  mumkin  bo’lgan  ijobiy  yoki  salbiy  oqibatlarni  ko’rishga  imkon 

beradi. 

Obyektni  hartomonlama  qarab  chiqish  prinsipi  bilish  jarayoni  davomida  bizni 

eklektika  va  sofistikadan  saqlaydi. 

Eklektika

  mutlaqo  boshqa-boshqa  hodisalar  va 

narsalarni  mexanik  tarzda,  tushunmay-netmay  bir-biriga  qo’shib  qorishtirib 

yuborishdir, 

sofistika

 esa, aksincha, real va konkret aloqalarning turli-tumanligini, 

rivojlanayotgan  voqyelikning  konkret  sharoitlarini,  uning  mazmunini  e’tiborga 

olmaydi,  umumiy  aloqadagi  u  yoki  bu  juz’iy,  alohida  narsani  subyektiv  tarzda 

yulib  olib  absolyutlashtiradi  va  uni  asosiy,  muhim,  zarur  narsa  deb  ko’rsatadi. 

Hartomonlamalik  prinsipi  bilish  subyektini  bunday  xato  va  yanglishuvlardan 

ehtiyot qiladi. 

Filosofiyaning  bu  prinsipi  kurshab  turgan  dunyoning 

turli-tuman  jarayonlari  va  hodisalari  majmuasida 

sabab  va  

oqibatlar

ning  o’zaro  bog’liqligini  ochib  beradi.  Bu 

prinsip  umumiy  aloqadagi  obyektiv  asimmetriyani  –  ta’sir      harakatining  uni 

keltirib  chiqaruvchi  sababdan  uning    oqibati  tomon  yo’nalishini  ifodalaydi.  Shu 

nuqtai nazardan barcha kategoriyalar va qonunlarning jami bir bo’lib determinizm 

prinsipining mazmunini ochib beradi. Determinizm prinsipi  – bu falsafiy tadqiqot