Aloqalarning tasnifi va xususiyati
Aloqalarning asosiy turlari
Aloqalarnnig
xususiyatlari
Materiyaning asosiy turlariga
va uning harakat shakllariga xos
bo’lgan aloqalar
Materiya
mavjudligining
asosiy
shakllariga xos
bo’lgan aloqalar
Qonun,
hodisani
belgilaydigan
aloqalar
Qonun,
hodisani
belgilamay
di-gan
aloqalar
Ijtimoiy
Moddiy-
energetik
Makonga
doir
Ichki
Tashqi
Biologik
Vaqtga doir
Muhim
Ahami
yatsiz
Kimyoviy
Strukturaviy
Zaruriy
Tasodif
iy
Fizik
Informasion
Genetik
Barqaror
Beqaro
r
Mexanik
Sababiy
Umumiy
Yakka
Funksional
Aloqalar quyidagi jihatlar bilan tavsiflanadi.
Birinchidan, ular obyektiv
xususiyat kasb etadi, ya’ni odamlar ongidan qat’iy nazar, obyektiv qonuniyat
sifatida mavjud bo’ladi.
Ikkinchidan, aloqalar universaldir, chunki hamma joyda va har doim, barcha
hodisalarda, barcha darajalar va bosqichlarda namoyon bo’ladi.
Uchinchidan, o’zaro aloqa o’zining mohiyati va tabiatiga ko’ra serqirradir, zero
har bir predmet, har qanday hodisa boshqa hodisalar bilan minglab rishtalar
vositasida bog’lanadi, bu aloqa moddiy va ma’naviy dunyo hodisa va jarayonlari
o’rtasidagi munosabatlarning oxiri ko’rinmaydigan tarmog’i bilan tavsiflanadi.
To’rtinchidan, real aloqalar o’z xususiyati, chuqurlik va murakkablik darajasi,
namoyon bo’lish shakllariga ko’ra cheksiz darajada rang-barangdir. Dialektika
borliqning rang-barang aloqalarini tahlil qilishga nisbatan differensiasiyalashgan
yondashuvni nazarda tutadi. Bunda u quyidagi aloqalarni farqlaydi:
- materiyaning asosiy turlariga va uning harakat shakllariga xos bo’lgan
aloqalar (mexanik, fizik, kimyoviy, biologik, ijtimoiy bog’lanishlar);
- materiya mavjudligining asosiy shakllariga xos bo’lgan aloqalar (makonga
doir, vaqtga doir, strukturaviy, genetik, sababiy, funksional bog’lanishlar).
Ammo aloqalarning ko’p sonli konkret shakllari orasida dialektikani borliqning
barcha hodisalari va jarayonlarida namoyon bo’luvchi o’ziga xos aloqalar
(bog’lanishlar xususiyati) qiziqtiradi.
Aloqalarning bunday shakllari qatoriga ichki
va tashqi aloqalar; muhim va ahamiyatsiz aloqalar; zaruriy va tasodifiy aloqalar;
barqaror va beqaror aloqalar; umumiy va yakka aloqalar kiradi.
Rivojlanishda bu aloqalarning roli bir xil emas: ularning ayrimlari yordamida
predmet o’z tabiatini ro’yobga chiqaradi, ya’ni ular bosh rolni o’ynaydi, boshqa
aloqalar esa ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi. Shunga muvofiq «qonun aloqa
demak» degan ibora paydo bo’lgan. Bu to’g’rimi? To’g’ri, agar qonun – bu har
qanaqangi aloqa emas, deb qo’shimcha qilinsa. Qanday aloqa qonun hisoblanadi?
Qonun deb, bir qancha zaruriy belgilarga ega bo’lgan o’zaro aloqaga aytiladi.
- A
Do'stlaringiz bilan baham: |