|
5.Ehtiyojlarning namoyon bo‘lishining o‘ziga xos xarakteri.Shaxsning ehtiyoj-qadriyatli jabhasining o‘rganilishi.
Ehtiyojlar qiziqishlar va moyilliklarning paydo bo‘lishiga asoslanadi.Qiziqishlar ehtiyojdan kelib chiqadi.Qiziqish - bu odamning ob’yektga maqsadli munosabati, u haqida yangi faktlar bilan tanishish, uni yanada chuqur va chuqurroq o‘rganish istagi.Qiziqishlar turli xil ijtimoiy guruhlar va shaxslarning jamiyatdagi mavqei bilan belgilanadi. Ular odamlar tomonidan ko‘proq yoki kamroq amalga oshiriladi va turli xil faoliyat turlarini rag‘batlantiruvchi muhim omildir.Ba’zida qiziqishlar butun hayotning sevimli mashg‘ulotlariga aylanadi yoki uning ma’nosiga aylanadi. Biror qiziqishlarni qondirish jarayonida odam ko‘pincha yangi qiziqishga o‘tadi, bu unga doimiy ravishda takomillashtirish imkoniyatini beradi.
Insoniyat oziq-ovqat, issiqlik, havosiz yashay olmadi. Oddiy ishlashi uchun bizga doimo bir narsa kerak, bizga nimadir kerak. O‘zingiz xohlagan narsaga ega bo‘lish zavq bag‘ishlaydi, hayotda quvonch hissi paydo bo‘ladi. Ehtiyoj - bu muayyan narsalarga, moddiy dunyoning narsalariga, narsalarga, odamlarga, ijtimoiy ko‘rsatkichlarga bo‘lgan ehtiyoj, ular bo‘lmaganda odam o‘zini qulay his qilmaydi.
Ushbu ta’rifni inobatga olgan holda ehtiyoj ehtiyojga aylanishi uchun quyidagi mezonlarga javob berishi kerak:
-Ehtiyojning etishmasligi norozilik tuyg‘usini keltirib chiqaradi.
-Tuyg‘ular bilan moslashish: birinchi bosqichda salbiydan tortib, ehtiyoj paydo bo‘lganidan keyin quvonchga qadar davom etadi. Biror narsani xohlasak, asabiylashamiz, xavotirga tushamiz, xohlagan narsamizni olsak, dam olamiz.
-Ehtiyoj fiksasiyasi. Ong haqiqatdan bizni qoniqtiradigan narsalarni o‘g‘irlaydi. Masalan, agar biz och bo‘lsak, oziq-ovqat va hidning hidiga e’tibor qaratamiz.
Ehtiyojlar tizimi ham maxsus qoidalarga muvofiq shakllantiriladi: sayyoradagi barcha tirik mavjudotlar uchun ehtiyoj umumiydir. Ehtiyojlar qat’iy iyerarxik tuzilishga ega, ba’zilari birlamchi, boshqalari ikkinchi darajali.
Odamlarning xatti-harakatlari faoliyatning asosiy qo‘zg‘atuvchisi bo‘lgan ma’lum bir ehtiyoj mavjudligi bilan belgilanadi. O‘zingiz xohlagan narsani olish uchun motivasiya odamni oldinga siljitadi, uni harakatga keltiradi. Butun insoniyat tarixida odamlar tomonidan siyosat, iqtisodiyot, san’at, fan sohalarida yaratgan hamma narsa ehtiyojlarni qondirish bo‘yicha faoliyat natijasidir.
Ehtiyojlarni amalga oshirishning mumkin emasligi ularning shaxs uchun ahamiyatliligiga va turli xil oqibatlarga bog‘liq bo‘lishiga olib keladi:
Odamning jismoniy o‘limi. Agar oziq-ovqat, uyqu, suv, havo, xavfsizlik va hokazolarga ehtiyoj qondirilmasa.
Xafagarchilik - asabiy tushkunlik bilan bog‘liq va jiddiy psixologik muammolarga olib kelishi mumkin. Bunga misol, jamiyat tomonidan insonning xizmatlarini tan olishning yo‘qligi.
Sublimasiya - norozilik energiyasini yaratishga, boshqasi bilan almashtiriladi.
Insonlarda yuqori aql, his-tuyg‘ular, ixtiyoriy fazilatlar mavjud. Ushbu kombinasiya ikki darajadagi ehtiyojlarning mavjudligini aniqlaydi: asosiy va qo‘shimcha (asosiy va ikkinchi darajali).
Asosiy ehtiyojlar.Ushbu guruh inson uchun biologik tur sifatida juda muhimdir. Asosiy ehtiyojlar ikki guruhga bo‘linadi.
1.Fiziologik- Nafas olish, ovqatlanish, chanqash, uxlash, dam olish, nasl qoldirish, uy qilish.
2.Ekzistensial-Qulaylik, ijtimoiy va huquqiy xavfsizlik, ish bilan ta’minlanish va boshqalar.
Fiziologik asosiy ehtiyojlarni birinchi navbatda qondirish kerak, chunki ularsiz hayotning o‘zi mumkin emas. Sanab o‘tilgan narsalar va hodisalar odamlarga qadimgi davrlardan beri xos bo‘lgan.Biror kishi asosiy ehtiyojlarni qondirish jarayonini yanada qulayroq qilishga intiladi. Agar insoniyat rivojlanishining dastlabki bosqichida hayvonlarning terilari kiyim sifatida ishlatilgan bo‘lsa, bugungi kunda butun bir sanoat bizni kiyintirish uchun harakat qilmoqda.
Asosiy ehtiyojlar yoshga qarab ba’zilarining boshqalarga nisbatan ustunligi tomon o‘zgarishi mumkin. Masalan, uxlash yosh bolalar va qariyalar uchun muhimroqdir, o‘rta yoshda minimal dam olib ham o‘zimizni tetik his qilishimiz mumkin.
Ko‘pincha xavfsizlik to‘g‘risida savollar mavjudlik zarurati sifatida paydo bo‘ladi. Inson har doim atrofdagi dunyo yoki boshqa odamlarning hodisalaridan xavfni boshdan kechirgan. Tsunami, muzliklar, yovvoyi hayvonlar yoki boshqa qabilalarning hujumi - bularning barchasi odamni o‘zini himoya qilishga yoki qochishga majbur qildi. Vaqt o‘tishi bilan shaxsni tashqi bosqinchilikdan himoya qiladigan butun institutlar (armiya, polisiya, Favqulodda vaziyatlar vazirligi) tashkil etildi. Shuning uchun xavfsizlik birinchi darajali ehtiyojdir, biz hayotimiz va mulkimiz himoya qilinishini, himoya qilinishini tushunishimiz kerak.
Nazariy jihatdan ikkinchi darajali ehtiyojlar orasida quyidagilar ajralib turadi:
Ma’naviy. Bularga dunyo haqida yangi bilimlarni olish zaruriyati, hayotning mazmuni va undagi joyni izlash, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish, uyg‘unlikka intilish kiradi.
Ijtimoiy - sevgi, do‘stlik, boshqa odamlar bilan o‘zaro munosabat, jamiyatning bir qismi, alohida ijtimoiy guruh (sinf, mehnat jamoasi, oila) kabi his qilish.
Nufuzli. Bu bizning muvaffaqiyatimizni tan olish, o‘zimizga munosib bo‘lish va biz mansub bo‘lgan boshqa hamjamiyat a’zolarining hurmati zarurligi haqida.
Shunday qilib, asosiy ehtiyojlar tug‘ma va fiziologiya tomonidan belgilanadi, ikkilamchi ehtiyojlar psixologik tabiatda va hayot davomida rivojlanadi.
A ́braxam Maslóu 1908-1970 yillarda yashagan. Amerikalik psixolog, gumanistik psixologiyaning asoschisi. Mashhur "Maslov Piramidasi" inson ehtiyojlarini iyerarxik ravishda aks ettiradigan diagramma asoschisi. Uning ehtiyojlar iyerarxiyasi modeli iste’molchilarni rag‘batlantirish va xulq-atvor nazariyalarini yaratishda muhim o‘rin egallagan iqtisodiy nazariyada keng qo‘llanilgan.1908 yil 1 aprel, Bruklin, Nyu-York, AQSHlarida tug‘ilgan. 1970 yil 8 iyulda (62 yoshda ), Menlo Park, Kaliforniya, AQSHlarida vafot etgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
