6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika) Reja

Qadriyatlarning mavjudlik shakllari, ularning belgilari va xususiyatlari. 
O`zining 
rivojlanish tarixi davomida insoniyat tomonidan umumbashariy yoki universal 
qadriyatlar ishlab chiqildi, ular ko`p avlodlar va asrlar davomida o`z ma`nosini 
o`zgartirmadi va ahamiyatini kamaytirmadi. Bular haqiqat, go`zallik, yaxshilik, erkinlik, 
adolat va boshqalar kabi qadriyatlardir. Inson hayotidagi ushbu va boshqa ko`plab 
qadriyatlar motivatsion-ehtiyojiy soha bilan bog`liq va insonning hayot faoliyatidagi 
muhim tartibga soluvchi omil hisoblanadi.
 
Qadriyatlar psixologik tushunishda ikki ma`noda ifodalanishi mumkin: 1) ob`ektiv 
ravishda mavjud bo`lgan g`oyalar, narsalar, hodisalar, harakatlar, mahsulotlarning 
xususiyatlari (ham moddiy, ham ma`naviy) shaklida; 2) ularning shaxs uchun ahamiyati 
(qadriyatlar tizimi) sifatida. 
Qadriyatlarning mavjud bo`lish shakllari orasida quyidagilar ajralib turadi: ijtimoiy, 
predmetli va shaxsiy (ular jadvalda batafsil berilgan). 
Qadriyatlarning mavjud bo`lish shakllari
( O.V. Suxomlinskaya bo`yicha) 
SHakllar 
Qadriyatlar 
Ijtimoiy 
jamoa, guruh, oila, shaxs va jamiyatning real qadriyatlari
Predmetli 
adabiyot, ommaviy axborot vositalari, san`at, submadaniyat va 
boshqalar
Shaxsiy 
ehtiyojlar, motivlar, istaklar, ideallar, e`tiqodlar va boshqalar.
M. Rokichning tadqiqotlari qadriyatlar va qadriyaviy mo`ljallarni o`rganishda alohida 
ahamiyatga ega. U qadriyatlar deganda biron bir ob`ekt yoki vaziyatga hech qanday 
aloqasi yo`q, faqat xatti-harakatlarning turlari va ustuvor maqsadlar to`g`risida inson 
e`tiqodlarining ifodasi bo`lgan ijobiy yoki salbiy g`oyalarni (mavhum g`oyalarni) 
tushungan. Tadqiqotchining fikriga ko`ra, barcha qadriyatlar quyidagi belgilarga ega: 

(muhim va motivatsiyalaydigan) qadriyatlarning umumiy soni uncha katta emas;

odamlarning barcha qadriyatlari bir-biriga o`xshash (faqat ularning ahamiyati 
darajasi farqlanadi); 

barcha qadriyatlar tizimlarni tashkil qiladi;

madaniyat, jamiyat va ijtimoiy institutlar qadriyatlar manbaidir; 

qadriyatlar turli xil fanlar tomonidan o`rganiladigan ko`plab hodisalarga ta`sir 
qiladi. 

---

Bundan tashqari, M. Rokich insonning qadriyaviy mo`ljallarining ko`plab omillarga, 
masalan, uning daromadi, jinsi, yoshi, irqi, millati, ma`lumot va tarbiya darajasi, diniy 
yo`nalishi, siyosiy e`tiqodi va boshqalarga bevosita bog`liqligini aniqladi. 
Qadriyatlarning ba`zi bir belgilari S.Shvarts va V.Biliski tomonidan taklif etilgan, 
xususan: 

qadriyatlar tushunchasi ostida yoki tushuncha, yoki e`tiqod tushuniladi; 

ular individning xulq-atvorining xohlangan yakuniy holatiga yoki uning xulq-
atvoriga taalluqlidir;

ular vaziyatdan yuqori turish xarakteriga ega; 

tanlash, shuningdek inson xulq-atvori va xatti-harakatini baholashni rahbarlikka 
oladi;

ular ahamiyati bo`yicha tartiblashtiriladi.