6 Маъруза Yarimo‘tkazgichlar va dielektriklarda kinetik xodisalar. Galvanomagnetik, termoelektrik va termomagnetik samaralar. Xoll samarasi

Термоэлектрик ҳодисалар.

 Термоэлектрик ҳодисаларга қуйидаги учта: Зеебек, Пельте ва Томсон эффектлари киради.

Зеебек ҳодисаси. Зеббек ҳодисаси деб иккита турли қаттиқ жисмлардан таркиб топган занжирда қаттиқ жисмлар бириккан учларда температуралар фарқи мавжуд бўлганида термо ЭЮК пайдо бўлишига айтилади.

Пельте ҳодисаси. Пельте ҳодисаси деб икки материал бириккан жойининг улардан доимий электр токи ўтгандаги қизиши ёки совушига айтилади. Бу эффект Жоул иссиқлиги ажралишига боғлиқ эмас, яъни у бошқа табиатга эга.

Томсон ҳодисаси. Томсон ҳодисаси деб температуралар градиенти ҳосил қилинган бир жинсли яримўтказгичдан доимий ток оқиб ўтганида Жоул иссиқлигига қўшимча иссиқлик ажралиши ёки ютилишига айтилади.

Зеебек, Пельте ва Томсон ҳодисалари (ёки эффектлари) одатда металларда кузатилади. Аммо улар яримўтказгичларда кучлироқ намоён бўлади. Масалан яримўтказгичларда бу эффектлар катталиги металлардагига қараганда бир неча даражада катта бўлади. Шу сабабли яримўтказгичлардаги Зеебек ва Пельте ҳодисалари кенг амалий қўлланилишлар топмоқда. Хусусан катта термо ЭЮКга эга бўлган яримўтказгичли жуфтларни электр таъминлаш манбаси сифатида ишлатилиши мумкин. Пельте эффектидан эса совутгичларда фойдаланиш мумкин.

Томсон ҳодисаси эса асосан назарий жиҳатдан қизиқиш уйғотади. Температура градиенти концентрация градиентини ва унга мос диффузион токни ҳосил қилади ва натижада яримўтказгич бўйлаб ҳажмий зарядлар юзага келади. Агар ҳажмий зарядлар майдони ташқи майдонга қарши йўналган бўлса у ҳолда ташқи майдон ички майдонга қарши иш бажаради ва натижада қўшимча иссиқлик ажралади. Иккала майдон йўналишлари мос келган ҳолда ички майдон заряд ташувчилар дрейфини ҳосил қилиш учун керак бўлган ишнинг бир қисмини бажаради ва бу иш охир оқибат яримўтказгич иссиқлик энергияси ҳисобига амалга оширилади ва натижада яримўтказгич совуйди.

Томсон ҳодисаси эса асосан назарий жиҳатдан қизиқиш уйғотади. Температура градиенти концентрация градиентини ва унга мос диффузион токни ҳосил қилади ва натижада яримўтказгич бўйлаб ҳажмий зарядлар юзага келади. Агар ҳажмий зарядлар майдони ташқи майдонга қарши йўналган бўлса у ҳолда ташқи майдон ички майдонга қарши иш бажаради ва натижада қўшимча иссиқлик ажралади. Иккала майдон йўналишлари мос келган ҳолда ички майдон заряд ташувчилар дрейфини ҳосил қилиш учун керак бўлган ишнинг бир қисмини бажаради ва бу иш охир оқибат яримўтказгич иссиқлик энергияси ҳисобига амалга оширилади ва натижада яримўтказгич совуйди.