6-ma’ruza. Texnologik tizimlar va asosiy mashinalar

---

6-ma’ruza. Texnologik tizimlar va asosiy mashinalar. 
Hozirgi kunda O‘zbekistonda 30-dan ortiq kimyo texnologiyasi bilan bog‘liq 
yirik korxonalar majud bo‘lib, ularda turli-tuman moddalar - neft’ mahsulotlari, 
ma’dan o‘g‘itlar, sul’fat kislota, plastmassa, sintetik smolalar, Sement, sunьiy tola 
va charmlar, lak-buyoqlar, turli oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqariladi. 
Misol uchun 3 ta zavoddan iborat (Farg‘ona, Buxoro, Oltiariq) 
“O‘zneftniqaytaishlash” AJ, Chirchiq “Elektrokimyosanoat” AJ, Navoiy va 
Farg‘ona “Azot” AJ ishlab chiqarish birlashmalari, Olmaliq va Samarqand kimyo 
korxonalarida, Navoiy, Ohangaron, Quvasoy va Bekobod shaharlaridagi Sement 
korxonalarida va boshqalarda ko‘p minglab tonna qimmatbaho mahsulot 
yetishtiriladi. 
Portlandsement ishlab chiqarish texnologik liniyasi. 
Hozirgi kunda portlandSement poroshogini tayyorlash uchun bir qism tuproq 
va uch qism ohaktoshdan iborat sun’iy aralashma ishlatiladi. Bunday aralashma 
tabiatda tayyor holda ham uchraydi va u ohakli mergel nomi bilan ataladi. 
Hozirgi kunda portlandSement tayyorlashning ikki usuli ma’lum:
1-ho‘l usul va 2-quruq usul. Ikkala usulning ham afzalliklari, ham kam-
chiliklari mavjud. Lekin 2-chi usul progressiv usul hisoblanadi. Bu usul bilan 
portlandSement ishlab chiqarilganda anchagina yoqilg‘i tejaladi. 
O‘zbekistonda ham portlandSement tayyorlashda ikki usul - ho‘l va quruq 
usullardan foydalaniladi. Ho‘l usulda massa tayyorlanganda u 
shlam
nomini oladi, 
quruq usulda esa - xom 
ashyo uni nomini 
oladi. Xom ashyo sifatida mahalliy 
ohaktosh va mahalliy gil ishlatiladi. Asosiy texnologik jarayonlar quyidagicha: 
1. Xom ashyolar - ohaktosh va gillarga ishlov berish; 
2. Shlam yoki xom ashyo unini tayyorlash; 
3. Shlam yoki xom ashyo unini kuydirish va klinker olish; 
4. Kuydirilgan mahsulotni sovitish; 
5. Klinkerga qo‘shilmalar qo‘shib tuyish; 
6. Saralash va siloslarga uzatish. 
Sement ishlab chiqarish korxonalarida turli texnologik jarayonlar maxsus 
qurilmalarda (mashina va jihozlarda) amalga oshiriladi. Bu jarayonlar davomida 
xom-ashyo va materiallarning ichki tuzilish tarkibi, agregat holati o‘zgaradi. 
Kimyoviy texnologik jarayonlar kimyoviy reaktsiyalardan tashqari turli fizik-
kimyoviy jarayonlardan iborat: suyuqlik va qattiq materiallarni uzatish, qattiq 
moddalarni maydalash va saralash, ho‘l materiallarni quritish va boshqalar.