№6 Laboratoriya ishi. Yorug‘lik to‘lqin uzunligini difraksion panjara yordamida aniqlash Kerakli asboblar

---

1 
№6 Laboratoriya ishi. 
Yorug‘lik to‘lqin uzunligini difraksion panjara yordamida aniqlash
 
Kerakli asboblar
:
 
Proeksion fonar, yig‘uvchi linza, difraksion panjara, diafragma, yorug‘lik 
filtrlari, millimetr masshtabli ekran, chizg‘ich. 
Qisqacha nazariya
Difraksion panjara spektral asbob hisoblanadi. Yassi yorug‘lik to‘lqinlarining difraksion 
panjarada kuzatiladigan difraksiya hodisasidan foydalanib to‘lqin uzunligini aniqlash mumkin. 
Bu borada bir o‘lchamli difraksion panjaralar amaliy ahamiyatga ega. 
Difraksion panjara deb, bir xil kenglikdagi to‘siqlar bilan ajratilgan teng kenglikdagi 
parallel tirqishlar qatoriga aytiladi. O‘quv laboratoriyalarida qo‘llaniladigan difraksion 
panjaralar maxsus yupqa yassi-parallel shisha plastinka sirtiga ingichka parallel chiziq (shtrix) 
lar chizib tayyorlanadi. Shtrix chizish mikroskop ostida olmos yordamida amalga oshiriladi. 
Panjara shtrixlari to‘siqlar vazifasini bajaradi. Tirqish kengligi , to‘siq kengligi va ularning 
yig‘indisini 
desak, kattalikka panjara davri yoki panjara doimiysi deyiladi (Rasm-
1). 
Rasm-1 
O‘quv laboratoriyalarida har bir millimetrida 25 tadan 100 tagacha tirqishlari bo‘lgan 
oddiy shisha plastinkadan tayyorlangan difraksion panjaralar qo‘llaniladi. Bir millimetridagi 
shtrixlar soni difraksion panjaraning o‘zida yozib qo‘yilgan bo‘ladi. Har bir difraksion 
panjaraning davri(doimiysi) 
undagi shtrixlar soni N ga teskari kattalik ko‘rinishida 
aniqlanadi.
va mm. larda o‘lchanadi. 
I.Fraungofer yassi to‘lqinlar yoki parallel nurlar difraksiyasini o‘rgangan. Fraungofer 
difraksiyasi amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, bunda nuqtaviy manba yig‘uvchi linza fokusiga 
joylashtiriladi, difraksion manzara tirqish ortiga joylashtirilgan ikkinchi yig‘uvchi linzaning 
fokal tekisligidagi ekranda kuzatiladi. 
Yorug‘lik filtrlari yordamidahosil qilingan yassi monoxromatik to‘lqin kengligi ga teng 
bo‘lgan tor tirqish tekisligiga perpendikulyar tushayotgan bo‘lsin (Rasm-2) 

---

2 
Rasm-2 
Tirqishdan ixtiyoriy 
burchak ostida chiqayotgan chetki MS va ND nurlar optik 
yo‘llarining farqi 

(1) 
To‘lqin frontining ochiq qismi MN ni Frenel zonalariga bo‘lamiz. (1)-ifodadan 

ko‘rinadiki, tirqishga joylashgan Frenel zonalari soni burchakka bog‘liq bo‘ladi. Ikkilamchi 
nurlar interferensiyasining natijasi ham Frenel zonalari soniga bog‘liq bo‘ladi. Agar Frenel 
zonalari soni juft bo‘lsa, qo‘shni zonalardan tarqalayotgan tebranishlar bir-birini so‘ndiradi. V 
nuqtada difraksion minimum (qorong‘i yo‘l) kuzatiladi: