6-laboratoriya ishi: «Sarf va sathni o'lchash usullarini rostlash tizimini o'rganish.»

II.
 
Sath o‘lchash usullarini o‘rganish 
Ishdan maqsad:
laboratoriya ishini bajarish jarayonida talaba sathni 
o‘lchash usullarini o‘rganadi, mutahassisligi bo‘yicha biror texnologik jarayondan 
sath o‘lchanilishi kerak bo‘lgan holatni tanlab, sath o‘lchash usulini, o‘lchov 
asboblarini va nazorat yoki rostlash tizimi elementlarini tanlab tizimni funksional 
chizmasini chizadi. Gidrostatik sath o‘lchash usulini o‘rganib, laboratoriya ishida 
gidrostatik sath o‘lchagichni tekshiradi. 
Laboratoriya ishini bajarishga talabaga ushbu uslubiy qo‘llanma bilan, 
ma’ruza konspekti va tegishli adabiyotlar bilan tanishgandan so‘ng ruxsat beriladi. 
Laboratoriya ishiga topshiriq 
Sathni o‘lchash usullarini va asboblarining tuzilishi va ishlash prinsipini 
o‘rganing. Gidrostatik sath o‘lchagichni tekshiring. 
Laboratoriya stendining tavsifi 
Sath o‘lchagichni tekshirishga mo‘ljallangan stend quyidagilardan iborat 
(rasm-13): sath o‘lchanilishi kerak bo‘lgan Ob’yekt (1), rostlovchi qurilma (2) va 
o‘lchovchi asbob - difmanometr (3) lardan tashkil topgan. 
Suv kraniga ulanadigan shlang ventil V1 ga ulangan. Ob’yekt idishga (1) 
suv ventil V1 orqali berilib, V2 ventil orqali to‘kiladi. 
Gidrostatik sath o‘lchagichni tekshirish 
Gidrostatik sath o‘lchagichni tekshirish uchun sathi o‘lchanayotgan idish (1) 
ga suv V1 ventil orqali berilib, V2 ventil orqali to‘kiladi. Rostlovchi idishdagi (2) 
suvning sathi 0(nol) belgisida bo‘lishi kerak. Laboratoriya moslamasidagi sath 
o‘lchagich gidrostatik sath o‘lchagich bo‘lib, bunda sath difmanometr (3) 
yordamida o‘lchanadi. Sathi o‘lchanayotgan idishning ichi asta-sekin suv bilan 
to‘ldirilib, qiymatlarini jadvalga yozib boramiz va bosimlar farqi orqali sath 
qiymatini aniqlaymiz. Difmanometr o‘lchanayotgan bosimlar farqi:
P = P
1
-P
2
P
1 
– idishdagi (1) suv ustunining bosimi (P
1
=ρgH), P
2
-rostlovchi idishdagi 
(2) suv ustunining bosimi (P
2
= ρgH). Rostlovchi idishdagi suvning sathi nolь 
belgisida bo‘lgani uchun (P
2
=const) difmanometrning (3) ko‘rsatuvi faqat P
1
ga 
ya’ni ob’yekt-idish (1) dagi suv ustuni bosimini o‘zgarishiga bog‘liq ravishda 
o‘zgaradi. Laboratoriya ishidan maqsad, difmanometr ko‘rsatuvini idishdagi suv 
sathiga qanchalik to‘g‘riligini tekshirish. Ob’yekt - idishdagi suv sathining haqiqiy 
qiymati millimetrli shkala (4) orqali aniqlanadi. 
Suyuqlik va sepiluvchi materialning sathini o‘lchashi asosiy maqsad, 
ma’lum sig‘imdagi idish yoki texnologik jarayonni bajaradigan ishlab chiqarish 
apparatidagi modda miqdori to‘g‘risida informatsiya olishdan iboratdir. Sath 
o‘lchagichlar quyidagicha bo‘linadi: 
1) ko‘rsatkichli shishalar; 4) elektrik sath o‘lchagichlar; 
2) qalqovuchli o‘lchagichlar; 5) radioizotop sath o‘lchagichlar. 
3) gidrostatik sath o‘lchagichlar; 
Gidrostatik sath o‘lchagichlar: Gidrostatik va pezometrik turiga bo‘linadilar 
va sathlarni farqi natijasida asosiy qiymat to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lamiz. 

---

Gidrostatik usul bilan sath o‘lchash chizmasi: a- keng diapazonda; b- tor 
diapazonda; 1-idish asosiy; 2-qo‘shimcha idish; 3-difmanometr. 
2 
N
mah 
N
sr
1 
N 1 
N
min
2