|
22- rasm. Arxitekturada simmetriya
Simmetriya - nuqta, o’q yoki tekislikka nisbatan detal bo’laklari aylantirilganda, ular ustma - ust tushadi. Simmetriyaning bir necha ko’rinishlari mavjud: oynaviy, markaziy, tekislikka va o’qqa nisbatan. Kostyum simmetriyasi figurani tabiiy simmetriyasi va funktsionalligi bilan aniqlanadi.
Odam figurasining simetriyasi - bu qavatli murakkab simmetriyadir. Misol uchun, yuz simmetriyasи kiyim shakli simmetriyasining asosi bo’ladi. Bulardan har bir qavati oynali simmetriya bo’lgan holida, kiyim shaklining simmetriyasiga sabab bo’ladi. Lekin odam figurasi mutlako simmetrik emas, chunki u tabiatning garmonik ijodidir. SHu sababli odam faqat simmetriya bilan yashamaydi.
Simmetriyaning yana bir o’ziga xos tomoni shundaki, simmetrik buyumlarda nosimmetriyaning uchrashidir. Bunda umumiy simmetrik buyumda nosimmetrik elementning ratsional joylashuvi kompozitsion muvozanatni yuzaga keltiradi, simmetriya esa o’ziga xos nozik originallikka erishadi. Ushbu kompozitsiya xususiyati isimmetriya deb ataladi.
Nosimmetrik shaklning - kompozitsion muvozanatini ta`minlaydigan mo’ayyan konuniyatlargа asoslangan murakkab tashkiliy xususiyatlarini namoyon etadi.
Ba`zida nosimmetriya - kompozitsiyaning o’ziga xos tamoyili yuzaga keladi. Nosimmetrik shakl to’liqligining asosiy sharti bo’lib, kompozitsion muvozanat hisoblanadi.
Nosimmetrik usul simmetrik kompozitsiyada rang, bichim, har xil materiallar, chiziqlar, bezaklar, detallar nosimmetriyasi bilan tuziladi.
Nosimmetriya simmetriya singari go’zallikka ishlashi kerak va garmonik yaxlitlikni yaratishi shaрт.
23 - rasm. Kompozitsiyada nosimmetriya
SHakl bilan ishlash simmetriya va nosimmetriya oralig’ida kompozitsion muvozanati bilan bog’liq va qachonki unga erishilsa umumiy echim ratsional va go’zal bo’ladi. Agar simmetrik kompozitsiya darhol tushunilsa, nosimmetrik kompozitsiya astaqsekin ochiladi. Uning ustida ishlash murakkabroq va sezgirlik saviyasini va kompozitsion muvozanatga nisbatan nozik hisni talab qiladi. Nosimmetriya printsiplarida kostyum kompozitsiyasi murakkabroq usulni talab qiladi. Agar simmetrik kostyumda nosimmetriya doimo uchrab tursa, u ko’makchi vazifasini bajaradi va simmetrik shakl ichida o’tkir echim yaratadi. Nosimmetriya faqat aniq simmetriya o’qi yo’qligida bo’лиши mumkin. Lekin odam figurasi asosan simmetrik tuzilgan bo’lsa xam, kostyumda esa nosimmetrik misollar ko’p uchraydi. SHuning uchun kostyumda nosimmetriya simmetrik shakl asosda tuziladi va kostyumda nosimmetrik kompozitsiya demasdan nosimmetrik asos deyiladi. Kostyumning funktsionalligini kompozitsiyaning ikkita asosi qo’llaydi: simmetriya figura tuzilishi, nosimmetriya esa - kiyimning funktsionalligi bilan asoslanadi.
Simmetriya va nosimmetriyadan unumli foydalanish - kiyim va poyafzalning turli xil modellarni yaratilishini ta`minlaydi. Kompozitsiyada o’ta birlashtirish vazifasini simmetriya, aynan o’q simmetriyaси bajaradi. Kartinaning markaziy o’qini simmetriya o’qi sifatida ajratamiz. U asosiy figura, asosiy harakat yonida "qanotlar"ni to’playdi, birlashtiradi. Albatta, bu erda ham qabul qilishning umumlashtiruvchi vazifasi ham ta`sirini ko’rsatadi. Oynadek aks ettirish ma`lum formulalari bilan rasmda simmetrik formulalari tasvirlana olmaydi. Bu har doim "noaniq", taxminiy mosliklardir. Rasm kompozitsiyalarida sof ornament kompozitsiyalariga qaraganda birinchi yarim bo’lakning ikkinchisida oynadek qat`iy takrorlanishi yo’q. Bizning oldimizda faqatgina geometrik simmetriyaga intiluvchi muvofiqlik, ma`lum variatsiyalar zonasi doirasida tomonlar muvofiqligi turadi (bunda o’zining obrazli - geometriyasi). Ko’p simmetrik kompozitsiyalarda faqat markazga "yo’nalganlik" saqlanib, oynadek aks ettilishidan ancha cheklanishga yo’l qo’yadи.
Simmetriya - bu kompozitsiya holatini aniq ko’rsatadigan eng yorqin xususiyatlardan biridir. Bu xususiyat - shakllanish holatini, ya`ni tashkiliy jarayonni ko’rsatadi. Mashhur matematiklardan biri Genrix Beyl' simmetriyaning matematik qonunlarini chuqur o’rganib chiqdi. Simmetriyani ochgan kishи shaklni garmonik uyg’unlashtirish yo’lini ongli ravishda topgan. Simmetriya rivojlanishning uzo+ yo’lini bosib o’tgan. Masalan, Uyg’onish davridagi asarlarda ham simmetriyaning roli saqlanib qolgan.
Qadimgi musulmon arxitekturasi uchun esa simmetriya kompozitsiyalash xususiyatini bermaydi. SHу bois ko’pchilik masjid, honoqodagi bezak, naqshlar shakli tabiat bilan bog’lanib ketadi.Tabiatda nosimmetriya va simmetriya shakllari ko’p uchraydi. G. Beyl' aytganidek "Ko’zgu simmetriyasininг geometrik tushunchasi vaznlik holatida g’iraqshira bo’lib qoladi", (uyg’unlashuv tushunchasiga muvofiq). SHuni ta`kidlash kerakki, loyihalashda ham, tasviriy san`atda ham uchrab turadigan simmetriya muammolari bizda hali etarlicha tahlil qilinmagan. Bular tez orada maqbul echimini topadi degan umid bor. San`atshunos olimlarimiz bu sohada ilmiyqnazariy ishlar qiladilar degan umiddamiz. Biz kompozitsiya muammolarining ayrimlariga misollar keltirdik. hali bu borada ham qilinadigan, aniqlanadigan, o’z echimini ko’tib yotgan ishlar ko’p. qobiliyatli yosh olimlarimiz bu masalaga ko’proq murojaat qilsalar yana ham yaxshi bo’lardi.
Kostyum kompozitsiyasida simmetriya masalalari katta ahamiyatga ega. Kostyumda simmetriya shaklning barcha xususiyatlari bo’yicha namoyon bo’lishi mumkin: simmetrik joylashgan detallar, furnitura, bezaklar va xok. Rang ham buyumning simmetrikligini tasdiklaydi. Kostyumning simmetrik shakliga nosimmetriklik kiritilsa, odam figurasining muvozanatiga etishmok mumkin. Masalan, yapon kimonolarining rasmi doim asimmetrik joylashgan. Demak, uning rangli kompozitsiyasi ham nosimmetrik. Lekin bichimi simmetrik holda koladi. Masalan, old bo’lak o’tar qismining kengligi to’g’nalgan holda chetida aniq nosimmetrik chiziq hosil qiladi.
Kostyumning simmetrik shaklida geometrik boshlanishi nafaqag nosimmetrik detallar tufayli, balki ko’pincha asimmetrik bichish natijasida namoyon bo’ladi. Kostyumdagi nosimmetriya mustahkam simmetriya asosida mavjud. 25- rasmda detallar tashkilida va shaklning konstruktiv echimidagi nosimmetriya va simmetriyaga misollar keltirilgan.
Simmetriya - kompozitsiyaning eng yorqin va ko’zga tashlanib turadigan xususiyatlaridan biri. Kiyim kompozitsiyasida simmetriya masalalari muhim rol o’ynaydi. Bu ikki jihatda: gazlamadagi rasm kompozitsiyasida va kostyumning o’zini shakllantirishda o’z aksini topadi.
Kostyumlarda kiyimning alohida qismlari, uning detallari, rangi, bezagi, furniturasi va shu kabilarni simmetrik joylashtirilishi mumkin. Tabiatda absolyut simmetriya bo’lmaydi. Kostyumda ham ko’pinchа simmetriyadan chetga chiqishlar bo’lib, bu uning nimaga mo’ljallanganiga, ishlatish sharoitiniнг xarakteriga, ishlab chiqarishdagi texnologik sharoitiga, badiiy obrazlilik vazifalariga bog’liq bo’ladi. Asimmetrik kompozitsiya ham simmetrik kompozitsiya singari funktsional vazifani hal etishning ob`ektiv natijasi bo’ladi. Lekin asimmetrik shakl o’qida ishlash murakkabroq, lekin kompozitsion muvozanatni nozik his etishni, badiiy butunlikni ta`minlash darajasida taraqqiy topgan intuitsiyani talab qiladi
Do'stlaringiz bilan baham: |
