6-dars. Fonetik hodisalar (fonetik qoida yoki tovush o’zgarishi)

6-dars. FONETIK HODISALAR
(fonetik qoida yoki tovush o’zgarishi)
Nutq jarayonida talaffuz qulayligiga intilish harakati tufayli ketma-ket kelayotgan tovush-larning o’zaro ta’siri natijasida o’zgarishga uchrashi fonetik fodisalar deyiladi. M:
men-ni tovush
meni tushishi


yurak-im tovush uch xil
yuragim almashishi fonetik hodisa


isi-q tovush
issiq orttirilishi


Tovush tushishi - bunga ko`ra asosga qo`shimcha qo`shilishi natijasida asosda unli yoki undosh tovush tushib qoladi.

• 
  past, sust so`zlariga -ay fe’l yasovchi qo`shim-chasi qo`shilsa, tovush tushadi: pasay, susay.
  
• 
  ikki, olti, yetti kabi sonlarga jamlovchi son qo`-shimchasi qo`shilsa (-ov, -ala, -ovlon) asosda-gi i unlisi tushib qoladi: ikkov, yettalasi, oltov.
  
• 
  men, sen kabi olmoshlariga qaratqich va tushum kelishigi qo`shimchalari (-ni,-ning) qo`shilsa: meni, seni, mening, sening.
  
• 
  bag`ir, ko`ngil, shahar kabi so`zlarga egalik qo`shimchasi qo`shilsa, ikkinchi bo`g`indagi
  

a, i, u kabi unlilar tushib qoladi: shahri, ko`ngli, bag`rim, burni kabi.

• 
  edi, ekan, emish, emas to’liqsiz fe’llari yetakchi fe’l bilan birga qo’llansa: borgan edi=borgandi, kelgan emas=kelganmas.
  
• 
  Yetakchi fe’l a bilan tugab, ko’makchi fe’l o bilan boshlansa: kela olmoq= kelolmoq, bora olmadim=borolmadim
  
• 
  Shuningdek, quyidagi so’zlar: yig’i-la=yig’la, o’yin-a=o’yna, qiyin-a=qiyna, ulug’-ay=ulg’ay, chaqin-a=chaqna, ho’ngir-a=ho’ngra, singil-im=singlim, ayir-il=ayril, qayir-il=qayril,…