6-cинфлар учун

Metallarga ishlov berish stanoklari/ 
Metall qirqish stanogi 
(metallorejushiy stanok)— buyumlarga, asosan qirqish 
asbobi bilan qirindi yo’nib ishlov beradigan mashina. Shuningdek, plastmassa, 
shisha, keramika singari metallmas materiallarga ishlov berishda ham qo’llaniladi. 
Ishlatilishiga ko’ra quyidagi xillarga bo’linadi: universal (umumiy ishlarga 
mo’ljallangan)— detallarga ishlov berishda turli operasiyalar bajaradi; ko’p 
ishlarga mo’ljallangan — keng nomenklaturadagi buyumlar uchun chekli 
operasiyalar bajaradi; ixtisoslashtirilgan — bir xil nomdagi yoki shakldagi 
o’xshash detallarga ishlov beradi; mahsus — bir xil tip o’lchamli detallarga ishlov 
beradi. Avto matlashtirish darajasiga ko’ra, avtomat liniyalar, ya’ni mexanizm va 
qurilmalar (elektron, elektr, pnevmatik, gidravlik) sistemasidan iborat bo’lgan (shu 
bilan birga raqamli boshqarish programmasi bo’lgan) avtomat-stanoklar; bularda 
energiya, material, axborotlarni olish, o’zgartirish, uzatish va ulardan foydalanish 
prosesslari to’la mexanizasiyalashgan bo’ladi; avtomatik ish siklida ishlaydigan 
yarim avtomat — stanoklar; bunda ish sikli detalga ishlov berilgandan so’ng 
uziladi va tayyor detal olinib, uning o’rniga yangisi qo`yilgandan so’ng yana 
boshlanadi; qo’lda boshqariladigan metall qirqish stanoklari bo’ladi. 22- rasm. 
Metall kesish stanogi 
—metall va boshqa
 
materiallardan buyumlar tayyorlash 
maqsadida ularga kesib ishlov beradigan mashina. Mashinasozlik, asbobsozlik va 
sanoatning boshqa tarmoqlaridagi jihozlarning asosiysi hisoblanadi.
Materiallarga ishlov berish qadimdan ma’lum; u paytlarda detal qo’l bilan 

---

34 
aylantirilib, tosh va boshqa keskichlar bilan yo’nilgan. 12-asrda qo’l bilan 
harakatlantiriladigan tokarlik parmalash stanoklari, 14-asrga kelib esa suv 
tegirmoni yordamida harakatlantiriladigan stanoklar paydo bo’lgan. Mexanik 
stanoklar, asosan, Italiya, Fransiyada tayyorlangan, Rossiyaga ham o’sha erlardan 
keltirilgan. 1711 yilda Florensiyadan Rossiyaga usta Zinger tayyorlagan stanok 
keltirilgan. Keyinchalik uni Pyotr I ishga taklif qilgan. Saroy ustaxonasida rus 
mexanigi A. K. Nartov (1694—1756) stanok konstruksiyasini ishlab chiqishda va 
ularni yaratishda qatnashgan. Shuningdek, dunyoda birinchi mexanik supportli va 
almashinadigan tishli g’ildirakli tokarlik-vint kesar stanogi (1738) yaratildi. 
Keyinchalik bu stanoklar Germaniya, Fransiya, Shveysariya va AQShda 
takomillashdi.
Detallarga ishlov berish aniqligiga ko’ra, normal, yuqori, yuksak, nihoyatda 
yuksak va alohida (master-stanok) aniqlikdagi; texnologik belgilariga yoki 
ishlatadigan asbobining tipiga ko’ra, tokarlik, parmalash va yo’nib kengaytirish, 
silliqlash va o’lchamga etkazish, kombinasiyalangan, tish va rezba ochish, 
frezalash, randalash, o’yish hamda protyajkalash va boshqa metall qirqish 
stanoklari bo’ladi. Bunda stanoklarning yangi tiplarini loyihalash boshlangan edi. 
1970 yilga kelib 1817 tip o’lchamli metall kesish stanogi
 
yiliga 230 ming donadan 
22 – rasm. Metall Qirqish stanoklari. a – tokorlik vint qirqar, b – tokorlik karusel, v – vertikal 
parmalash, g – ko`ndalang randalash, d – vertical frezalash, e – doiraviy silliqlash, 

---

35 
ishlab chiqarishga erishildi. Metall kesish stanogini ishlab chiqarish bir necha 
yo’nalishlarda takomillashmoqda. 
Texnologik xususiyatiga ko’ra, metall kesish stanogi
 
tokarlik, randalash, 
yo’nib kengaytirish, parmalash, frezerlash, silliqlash stanoklariga bo’linadi. 
Tokarlik stanogida dumaloq buyumlar va detallarning tashqi sirtlari ishlanadi, 
rezbalar ochiladi; randalash stanogida yassi sirtlar ishlanadi; parmalash stanogida 
dumaloq teshiklar ochiladi; yo’nib kengaytirish stanogida dumaloq buyum va 
detallarning teshiklari ko’plab kengaytiriladi; frezerlash stanogida tekisliklar, 
shakldor sirtlar ishlanadi, tishlar ochiladi; silliqlash stanogida sirtlarga pardoz 
beriladi. Tuzilishiga ko’ra, metall kesish stanogi
 
gorizontal, vertikal va qiya 
xillarga; bir va ko’p shpindelli, ko’p supportli hamda ko’p keskichli, karusel portal 
va boshqa tiplarga bo’linadi. Metall kesish stanogining stasionar, ko’chma, stol 
ustiga o’rnatib ishlatiladigan xillari bor. Asosiy ish organi — keskich, parma, 
freza, abraziv doira. Bir xil 
detalga metall kesish stanogi
 
bilan bir necha usulda ishlov 
berish mumkin. Metall kesish 
stanogining avtomat va yarim 
avtomat xillari ham bor.