6-amaliy mashg’ulot. Deduktiv, induktiv va abduktiv xulosalash Deduktiv xulosalash masalalarini formallashtirish

Tajriba orttirish uchun misol va topshiriqlar.

1- topshiriq. Nazariy qismni o`zlashtirish va B/B/B jadvalini to`ldirish.

B/B/B texnikasini qo`llash bo`yicha ko`rsatma.

1. Amaliy mashg’ulot rejasiga mos holda 2-ustunni to`ldiring.

2. O`ylang, juftlikda hal eting va javob bering, ushbu savollar bo`yicha nimani bilasiz, 3-ustunni to`ldiring.

3. O`ylang, juftlikda hal eting va javob bering, ushbu savollar bo`yicha nimani bilish kerak, 4-ustunni to`ldiring.

4. Amaliy mashg’ulot ni o`qing va materiallar bilan tanishing.

5. 5-ustunni to`ldiring.

B/B/B jadvali (Bilaman/Bilishni hoxlayman/Bilib oldim)

№	Mavzu savoli	Bilaman	Bilishni hoxlayman	Bilib oldim
1.
2.
3.
4.
5.

2-topshiriq. “Bilib oldim” ustuni asosida “T” jadvalini to`ldirish. Nazariy qismdan tayanch iboralarni aniqlash va “T” jadvalini qurish.

Tayanch ibora	Mazmuni
1.
2.
...
n.

6-amaliy mashg’ulot uchun o’zini-o’zi tekshirish savollari

1. 
   Deduktiv xulosalash masalalari qanday formallashtiriladi?
   
2. 
   Mahsuliy masalalarni echishda deduktiv xulosalashning teskari va to’g’ri xuloslash usullarini tushuntiring?
   
3. 
   Sun’iy intellekt tizimlari sohasida hozirgi vaqtgacha ma’lum bo’lgan qanday mantiqiy xulosalash tizimlarini bilasiz?
   
4. 
   Fikrlash deganda nima tushuniladi?
   
5. 
   Aristotel sillogizmini tushuntiring?
   
6. 
   Eng mashxur deduktiv xulosalash qoidalariga qaysi qoidalar kiradi?
   
7. 
   «Zanjirli xulosa» qoidasi qanday formallashtirildi?
   
8. 
   Abduktivli va induktivli mantiqiy xulosalashlarni izohlang?
   
9. 
   Induksianing qanday tiplari mavjud?
   
10. 
    To’liq va to’liqmas induksiyami tushuntiring?
    

6-amaliy mashg’ulot uchun masala va topshiriqlar

1. Quyidagi mantiqiy mulohazalar berilgan:

1) Umumiy fakt: (∀m) Inson (m)⇒Abituriyent (m).

2) Xususiy fakt: Inson (Axmad).

3) Xulosa: Abituriyent (Axmad).

Quyidagi mantiqiy xulosa qanday qiymat qabul qiladi:

((∀m)Inson(m)⇒Abituriyent (m))∧Inson (Axmad)⇒Abituriyent (Axmad).

2. Aytaylik M – odamlar to’plami. Quyidagi predikatlar berilgan bo’lsin:

Otasi (m1,m2) chin bo’ladi, qachonki agar m1 shaxs m2 shaxsning otasi bo’lsa va Erkak (m) chin bo’ladi, qachonki m – erkak bo’lsa, va Erkak (m) yolg’on bo’ladi, qachonki m – ayol bo’lsa. Opredelite istinnost sleduyuщix predikatov:

1) (∀m1,m2 ) (Otasi(m1,m2)∧Erkak(m1)⇔Ota(m1,m2)).

2) (∀m1,m2 ) (Otasi (m1,m2)∧ ¬Erkak(m1)⇔Ona(m1,m2)).

3) (∀m1,m2 ) ((m3) Otasi(m1,m3)∧Otasi(m3,m2)∧

∧Erkak(m1)⇔ Nabira(m2,m1)).

3. Aytaylik M – odamlar to’plami.. Quyidagi qarindoshlik munosabatlari uchun predikatlarni tuzing: Aka (m1,m2), Xola (m1,m2), Opa (m1,m2), Singil (m1,m2), Tog’a (m1,m2) va h.k., va ushbu predikatlarning chinligini aniqlang.

4. Quyidagi faktlar berilgan:

1-fakt: Xodim ishlab chiqarish qoidasini buzdi;

2-fakt: Xodim mahsulotni saqlash qoidasini buzdi;

3-fakt: Xodim mahsulotni tashish qoidasini buzdi.

Ushbu faktlardan tuzilgan quyidagi qoidaga mantiqiy formulani quring.

Qoida: Agar xodim ishlab chiqarish, mahsulotni saqlash va mahsulotni tashish qoidalarini buzsa, u holda u ishdan bo’shatiladi.

5. Quyidagi faktlar berilgan::

1-fakt: Talaba sababsiz dars qoldiradi;

2-fakt: Talaba darsga kechikib keladi;

3-fakt: Talaba barcha fanlardan qoniqarsiz baho oladi.

Ushbu faktlardan tuzilgan quyidagi qoidaga mantiqiy formulani quring.

Qoida: Agar talaba dars qoldirsa va darslarga kechikib kelsa yoki barcha fanlardan qoniqarsiz baho olsa, u holda u talabalar safidan chiqariladi.

6. Quyidagi qoida mavjud:

«Ushbu qutidagi barcha geometrik figuralar uchburchaklar»;

Kuzatish natijasi quyidagicha:

«Bu figuralar uchburchaklar»;

Abduktiv xulosalashdan foydalanib xususiy holat -sababni aniqlang?

7. Quyidagi qoida mavjud:

«Axmedov sutemizuvchi»;

Kuzatish natijasi quyidagicha:

«Barcha odamlar sutemizuvchi»;

Abduktiv xulosalashdan foydalanib xususiy holat -sababni aniqlang?

8. Berilgan x; y.

x: Axmedov -talaba;

y: Axmedov -o’qiydi;

Induktiv xulosalashdan foydalanib R: ni toping?

9. Berilgan x; y.

x: Axmedov -odam;

y: Axmedov -sutemizuvchi;

Induktiv xulosalashdan foydalanib R: ni toping?

6-amaliy mashg’ulot uchun testlar

1. Predmet sohadagi barcha x,y,z qiymatlar uchun “Agar x ning tog’asi-y va akasi-z bo’lsa, u holda y va z–x ning qarindoshlari bo’ladi” tasdiqning ifodasini to’g’ri ko’rsating?

а) ;

b) ;

с) ;

e) .

2. “A’lo bahoga o’qiydigan kamida bitta talaba mavjud” tasdiqning ifodasini to’g’ri ko’rsating?

а) ;

b) ;

с) ;

e) .

3. Klassik mantiqda deduktiv xulosalash ……………kelib chiqishi deb qaraladi.

а) umumiylikdan xususiylikning; b) tahlildan sintezning;

c) xususiylikdan umumiylikning; e) sababdan oqibatning;

4. Sillogizmga asoslangan «Agar implikatsiya va A chin bo’lsa, u holda B chin bo’ladi» deduktiv xulosalashga qaysi ifoda mos keladi va u qanday nomlanadi?

а) - Modus Ponendo Ponens; b) -Modus Ponendo Ponens;

c) - Modus Tollendo Tollens; e) - Modus Tollendo Ponens.

5. Sillogizmga asoslangan «Agar A yolg’on va dizyunksiya chin bo’lsa, u holda B chin bo’ladi» deduktiv xulosalashga qaysi ifoda mos keladi va u qanday nomlanadi?

а) - Modus Tollendo Ponens; b) -Modus Ponendo Ponens;

c) -Modus Tollendo Tollens; e)- Modus Ponendo Ponens.

6. «Agar implikatsiya chin va implkatsiya chin bo’lsa, u holda implikatsiya …………chin bo’ladi».

а) ; b); c) ; e) .

7. Quyidagi qoida mavjud: «Ushbu auditoriyadagi барча talabalar bakalavriatlar»; Kuzatish natijasi quyidagicha: «Bu talabalar bakalavriatlar»; U holda abduksiya bo’yicha keltirrrilgan to’g’ri xulosani toping?

а) «Bu bakalavriatlar ushbu auditoriyadan chiqqan»;

b) «Bu bakalavriatlar ushbu auditoriyadan chiqmaqan»;

c) «Bu talabalar ushbu auditoriyadan chiqqan»;

e) «Bu talabalar ushbu auditoriyadan chiqmaqan».

8. Berilgan: x; y.

x: Fariza -talaba;

y: Fariza – a’lo baho olishga haqli;

Induktiv xulosalash to’g’ri ko’rsatilgan javobni toping?

а) Barcha talabalar a’lo baho olishga haqli;

b) Barcha talabalar a’lo baho olishga haqli emas;

c) Barcha a’lo bahoga o’qiydiganlar-talaba;

e) A’lo bahoga o’qiydiganlarning barchasi-talaba.