5A140 501-Kimyo (fan yo‘nalishlari bo‘yicha) mutaxassisligi Qodirova Gullolaxon Adhamovnaning yurak kasalliklarini davolashda ishlatiladigan dorivor o‘simliklar tarkibidagi kaliy va magniy miqdorini tadqiq qilish

3-jadval.
Tahlil qilinadigan elementlar va ularning radionuklidlarining yadro-fizik xususiyatlari.

№	Guruh	Element	Hosil boʻlayotgan Radionuklid	Yarim yemirilish Davri	Analitik chiziq γ-kvantlari energiyasi	Aniqlash darajasi, mg/kg(%)
1	Qisqa muddatli radionuklidlar	Mg	Mg-27	9.46 min	843.8; 1014.4	100 (10^-^2)
2		Cl	Cl-38	37.2 min	1642.4	10 (10^-^3)
3		I	I-128	25.0 min	442.9	0.1(10^-^5)
4		Mn	Mn-56	2.58 soat	846.7; 1810.7	1(10^-^4)
5		Cu	Cu-64	12.8 soat	511-аннигил	1(10^-^4)
6		Na	Na-24	15 soat	1368.6	1(10^-^4)
7		K	K-42	12.4 soat	1524.7	10(10^-^3)
8	Oʻrtacha muddatli radionuklidlar	Ca	Ca-47Sc-47	3.35 kun	159.4	100(10^-^2)
9		Sm	Sm-152	1.94 kun	103.2	0.001(10^-^7)
10		Mo	Mo-99	2.75 kun	140.5; 739.4	0.1(10^-^5)
11		Lu	Lu-177	6.71 kun	208.4; 113.0	0.001(10^-^7)
12		U	U-239Np-239	2.36 kun	228.2	0.1(10^-^5)
13		Yb	Yb-175	4.19 kun	396.3	0.01(10^-^6)
		Yb	Yb-169	32.0 kun	198.0	0.01(10^-^6)
14		Au	Au-198	2.69 kun	411.8	0.0001(10^-^8)
15		As	As-76	1.10 kun	558.4; 657.0	0.01(10^-^6)
16		Nd	Nd-147	11 kun	531.0; 91.1	0.1(10^-^5)
17		Br	Br-82	1.47 kun	554.3; 776.5	0.01(10^-^6)
18		La	La-140	1.68 kun	1596.5	0.001(10^-^7)
19		Cd	Cd-115	2.23 kun	527.9	0.1(10^-^5)
		Cd	Id-115m	4.49 soat	336.2	0.1(10^-^5)
20	Uzoq muddatli radionuklidlar	Ce	Ce-141	32.5 kun	145.4	0.01(10^-^6)
21		Se	Se-75	120 kun	264.6	0.01(10^-^6)
22		Hg	Hg-203	46.6 kun	279.2	0.001(10^-^7)
23		Tb	Tb-160	72.3 kun	298.6	0.001(10^-^7)
24		Th	Th-233Pa-233	27.0 kun	311.9	0.001(10^-^7)
25		Cr	Cr-51	27.7 kun	320.1	0.01(10^-^6)
26		Hf	Hf-181	42.4 kun	482.2	0.001(10^-^7)
27		Ba	Ba-131	11.8 kun	496.3	1(10^-^4)
28		Sr	Sr-85	64.8 kun	514.0	1(10^-^4)
29		Ag	Ag-110m	250 kun	657.8	0.001(10^-^7)
30		Ni	(n,p) Co-58	70.8 kun	810.8	1(10^-^4)
31		Cs	Cs-134	2.06 yil	795.8	0.001(10^-^7)
32		Sc	Sc-46	83.8 kun	889.3	0.001(10^-^7)
33		Rb	Rb-86	18.7 kun	1076.6	0.1(10^-^5)
34		Fe	Fe-59	44.5 kun	1099.2	1(10^-^4)
35		Zn	Zn-65	244 kun	1115.5	0.1(10^-^5)
36		Co	Co-60	5.27 yil	1173.2; 1332.5	0.001(10^-^7)
37		Ta	Ta-182	27.1 kun	1221.4; 1231.0	0.001(10^-^7)
38		Eu	Eu-152	13.6 yil	1408; 121.8	0.001(10^-^7)
39		Sb	Sb-124	60.2 kun	1691.0	0.001(10^-^7)

Fargʻona vodiysi dorivor oʻsimliklarni vegetativ organlaridagi makro- va mikroelementlarning miqdorini aniqlash. Fargʻona vodiysi dorivor oʻsimliklari Tussilago farfara, Mellissa officinalis, Plantago major, Taraxacum officinale, Leonurus herba, Mellissa officinalis, Leonurus herba, Mentha piperita, Calendula officinalis, Inula helenium, Tribulus terrestrislarni vegetativ organlaridagi makro- va mikroelementlarning miqdorini aniqlash Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi institutining analitik laboratoriyasida instrumental neytron-aktivatsion tahlil qilish yordamida amalga oshirildi. Ogʻirligi 100 g boʻlgan oʻsimlikning turli qismlari quritish shkafida 60°C dan yuqori boʻlmagan haroratda doimiy ogʻirlikkacha quritildi. Namunalar chinni xovonchada bir hil massaga kelguncha maydalandi, soʻngra ular tortib olindi (ikki tortma olindi: qisqa yashovchi radionuklidlar tahlili uchun 40-50 mg hamda oʻrta va uzoq yashovchi radionuklidlar uchun 90- 100 mg) va belgilangan plastik paketlarga qadoqlandi. Tayyorlangan oʻsimlik namunalari neytronlar-tahlilidan oʻtkazildi. Neytronlar manbai sifatida O‘zR FA YaFI ning VVR-SM yadro reaktori ishlatildi. Nurlantirish kanallaridagi neytron oqimi 5x10¹³ neytron/sm² sek. Radionuklidlar guruhiga qarab nurlanish t_nur va "sovutadigan" t_sovutish vaqt rejimlari tanlangan:
-qisqa yashovchi radionuklidlar: t_nur -15 s, t_sovutish -10 min; yarim yemirilish davri (T½) - bir necha daqiqadan bir necha soatgacha;
-o‘rta yashovchi: t_nur -15 soat, t_sovutish -10 kun; T½ - bir necha kundan bir necha haftagacha;
-uzoq yashovchi: t_nur -15 soat, t_sovutish -30 kun, T½-bir necha haftadan bir necha oygacha.
Induksiya qilingan faollikni qayd etish uchun Co-60 gamma chizig‘i bo‘ylab 1,8 KeV o‘lchamlari va yuqori toza germaniy detektoridan (V = 120 sm³) hamda kompyuter dasturiy ta’minotiga ega gamma-spektrometrdan foydalanildi. Ma’lumotlar GENIE-2000 dasturi yordamida qayta ishlandi. Elementlarni aniqlashda faollashtirish usulining maksimal xatosi 15% dan oshmadi, bu biologik namunalarni o‘rganish talablariga to‘liq javob beradi. O‘tkazilgan tadqiqotlar 35 ta kimyoviy elementni aniqlashga imkon berdi. U yoki bu elementni aniqlashning to‘g‘riligi va olingan ma’lumotlar MAGATE Algae IAEA 0393 va Lichen IAEA 336 standartlarining sertifikatlangan qiymatlari, shuningdek NIST standart ma’lumot materiallari 1572 – CITRUS LEAVES bilan taqqoslab tekshirildi. Olingan ma’lumotlarni statistik va matematik qayta ishlash kompyuter ma’lumotlarini qayta ishlash usullari yordamida amalga oshirildi: Microsoft Excel to‘plami va ko‘plab regressiya usuli.


Xulosalar

1.Farg‘ona vodiysida o‘suvchi dorivor o‘simliklar Tussilago farfara, Mellissa officinalis, Plantago major, Taraxacum officinale, Leonurus herba, Mellissa officinalis, Leonurus herba, Mentha piperita, Calendula officinalis, Inula helenium, Tribulus terrestris vegetativ organlaridagi ba’zi elementlar neytron-aktivatsion analiz usuli bilan oʻrganildi.

2. Farg‘ona vodiysida oʻsuvchi dorivor o‘simliklari tarkibida K, Mg, Mn, Se,Cd, Sb, Нg, Ва, Аs elemantlari miqdori aniqlandi.
3. Farg‘ona hududida o‘suvchi dorivor o‘simliklar namunalaridan yurak va yurak qon tomir tizimiga ta’sir etadigan sedativ va kardiotonik ta’sirga ega bo‘lgan 2 ta to‘plam tayyorlandi.
4.Tayorlangan dorivor to’plamlar tarkibida bariy, surma, simob, kadmiy kabi og‘ir metallar va mishyak juda oz miqdorda bo‘lishi aniqlandi.
5.Tayyorlangan dori-darmonlar to’plamlarida tinchlantiruvchi va kardiotonik ta’sirga ega boʻlgan koʻp miqdorda selen, kaliy, magniy va marganes borligi ularni yurak-qon tomir tizimi kasalliklarini davolash va oldini olishda istiqbolli foydalanishni koʻrsatadi.