5A110400 Aniq va tabiiy fanlarni o’qitish metodikasi(Biologiya)magistratura bosqichi magistranti Amirova Muhayyo Sobir qizining “Helianthus thuberosus o’simligini yetishtirish agrotexnikasi va shakli o’zgargan yerosti novdalar mavzusini o’qitishda grafikli

Dissertatsiya ishi bajarilayotgan fan tarmog’i:Biotexnologiya,botanika
Ish bajarilayotgan tashkilot:Jizzax davlat pedagogika instituti
E-mail: [e-mail]
Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati:
Ma’lumki sayyoramiz aholi soni bugungi kunda jadal sur’atlar bilan oshib bormoqda.Aholini sifatli ,arzon oziq-ovqat bilan ta’minlash esa oziq-ovqat biotexnologiyasining dolzarb muammosi hisoblanadi .Ayniqsa qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishning asosiy tarmog’ini tashkil etadigan bizning respublikamizda bu borada qator ishlar amalga oshirilmoqda. Ozuq-ovqat xususiyati bilan birgalikda dorivorlik,energetik, yem-xashak ,ekologik xususiyatlarni namoyon qiluvchi mahsulotlarni yetishtirish va ommalashtirish bugungi davr talabi bo’lib turibdi. Bu masalada topinambur oʻsimligi anchayin istiqbolli hisoblanadi. Mazkur oʻsimlikdan turli oziq-ovqat uchun turli saxarid va mineral moddalar olish mumkin. Shuningdek, oʻsimlikning tugunagini turli usullar yordamida iste`mol qilish inson salomatligiga ijobiy ta`sir qilishi ham o’z isbotini topib ulgurgan.
Tabiiy manbalar hisoblangan oʻsimliklardan oziq-ovqat va tibbiyot
maqsadlarida turli biologik faol moddalar va polimerlarni olinshiga sabab sifatida sintetik sintez jarayonlari uchun sharoitlarni yaratish qiyinligi va uni ajratib olish hamda tozalash usullarini maxsulot tan narxini oshishiga olib kelishi, sintetik sintezlangan mahsulotlarni organizmga qay tariqa ta`siri borasidagi ma`lumotlarni
yetarli emasligi va oʻsimliklar manbalari keng tarqalganligi va ulardan olinadigan moddalar tabiiylik xususitiyaga ega ekanligini koʻrsatib oʻtish lozim.
Hozirgi kunda Oʻzbekistonda birlamchi energetik manbalar sifatida tabiiy gaz (91,8%), neft (7,0 %), gidroenergetika (1,3 %), koʻmir (0,01%) va boshqalar (0,03%)dan keng foydalanilmoqda Oʻzbekistonda mavjud uglevodorodlar zahirasi taxminan 5,1 milliard tonna neftga ekvivalent miqdorda boʻlib, jumladan, neft taxminan 245 mln tonna, tabiiy gaz 1979 mln tonna va koʻmir 2850 mln tonna neftga ekvivalent miqdordagi zahiraga ega. Respublikamizda aholi soni dinamikasi
bugungi kundagi koʻrsatkichga teng boʻlganda, mavjud neft zahiralari 10-12 yilga, tabiiy gaz zahiralari 28-30 yilga, koʻmir zahiralari esa 50 yildan ortiqroq muddatga yetishi bashorat qilinmoqda. Shu bois, Oʻzbekistonda energiya ishlab chiqarishning noan`anaviy usul va texnologiyalarini ishlab chiqish, ular uchun muqobil energetik manbalar yaratish hamda ularni amaliyotga tatbiq etishga qaratilgan ilmiy-tadqiqot ishlariga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Chunki iqtisodiy taraqqiy etgan va rivojlanib borayotgan mamlakatlarda uglevodorod xomashyosining jahon miqyosida kamayib borayotgan sharoitda iqtisodiyotning
barqaror rivojlanishi va raqobatbardoshligini oshirishning eng muhim omil isifatida muqobil energetik manbalardan foydalanish imkoniyatlarini oʻrganishmuhim ahamiyat kasb etadi

Shu bilan birgalikda respublikamizda so‘nggi yillarda dorivor o‘simliklarni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, dorivor o‘simliklar yetishtiriladigan plantatsiyalar tashkil etish va ularni qayta ishlash borasida izchil islohotlar amalga oshirilmoqda.Mahalliy floraga mansub 4,3 mingdan ortiq o‘simliklarning 750 ta turi dorivor hisoblanib, ulardan 112 ta turi ilmiy tibbiyotda foydalanish uchun ro‘yxatga olingan, shundan 70 ta turi farmatsevtika sanoatida faol qo‘llanib kelinmoqda.

2019-yilda 48 mln AQSh dollari qiymatidagi qayta ishlangan dorivor o‘simliklardan olingan mahsulotlar eksport qilingan.
Shu bilan birga, tahlillar dorivor o‘simliklarni muhofaza qilish, ularning plantatsiyalarini tashkil etish, qayta ishlash orqali qo‘shimcha qiymat zanjirini yaratish zarurligini ko‘rsatmoqda.
Dorivor o‘simliklar yetishtirish va qayta ishlashni yanada rivojlantirish uchun qulay muhit yaratish, sohaning eksport salohiyatini oshirish, shuningdek, ta’lim, ilm-fan va ishlab chiqarish jarayonlarini integratsiyalash maqsadida: Yovvoyi holda o‘suvchi dorivor o‘simliklarni muhofaza qilish, madaniy holda yetishtirish, qayta ishlash va mavjud resurslardan oqilona foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risida PQ-4670 10.04.20 qabul qilinganligi ham mavzuning dolzarbligini yanada oshiradi.
Yuqorida keltirilgan muammolarni hisobga olgan holda, topinamburoʻsimligini oʻstirishni, uning xalq xo’jaligidagi ahamiyatini kengroq yoritishni vabiologik hususiyatlarini yanada chuqurroq o’rganishni va topinamburning vegetativ organlari,generativ organlari ustida qator biotexnologik tajribalar olib borishni muhim masalalardan biri desak mubolag’a bo’lmaydi.