|
18.Идрокнинг ассоциатив назарияси. Assotsiatsionizm Buyuk Britaniyada 19-asrda paydo bo'ldi. Biroq, XVII-XVIII asrlardagi empirik faylasuflar psixologik bixeviorizmga asos yaratib, ushbu kontseptsiya haqida allaqachon o'ylab ko'rishgan. Ushbu harakatga ko'ra, fikrlash qobiliyati o'xshash g'oyalarga qo'shilish, qo'shni elementlarni birlashtirish yoki sabab-oqibat munosabatlaridan kelib chiqib, aqliy birlashishga asoslanadi. Assotsiatsiyalashuvning asosiy mutafakkirlari orasida faylasuflar Jon Lokk (1632-1704) va Devid Xyum (1711-1776) va psixologlar Ivan Pavlov (1849-1936), Jon Uotson (1878-1958) va Burrx Skinsner (1904) bor. -1990). Assotsiatsiya asosan 20-asrning boshlarida bixeviorizm paydo bo'lguncha falsafa sohasi bilan bog'liq edi. Ushbu psixologiya oqimi o'zlarining tahlillarini ruhiy jarayonlar, hissiyotlar va his-tuyg'ularni chetga surib, atrof-muhit bilan bog'liq holda odamlarning xulq-atvorini o'rganishga asoslangan. Odamlarning xatti-harakatlarini kuzatiladigan narsalardan o'rganishga intilib, assotsiatsiya nazariyasi uning tajribalari va empirik sinovlari uchun uning asosiy ustunlaridan biri bo'ldi. Ularning fikrlaridan so'ng, ular ikkita qo'shni stimulga ta'sir qilish ular o'rtasida bog'liqlik yaratdi deb hisoblashdi. ASSOTSIATSIYA (psixologiyada) — muayyan sharoitda psixologik hosilalar orasida paydo boʻladigan aloqa. Assotsiatsiya inson ongidagi avvalgi turmush tajribalari bilan belgilanadigan tasavvurlar bogʻlanishi, shu bogʻlanishlar tufayli ongda paydo boʻlgan muayyan tasavvurlar oʻxshashlik, yondoshlik va qaramaqarshilik belgilariga koʻra, shunga bogʻliq boʻlgan boshqa tasavvurlarni hosil qiladi. Assotsiatsiya oʻtmish tajri-basi asosida paydo boʻlib, narsa va voqealarning obyektiv aloqalarini aks ettiradi. Bir ruhiy jarayonning namoyon boʻlishi Assotsiatsiya tufayli ikkinchi (avvalgisi bilan bogʻliq boʻlgan) ruhiy jarayonni vujudga keltiradi. Asosan uch xil Assotsiatsiya mavjud: qaramaqarshilik Assotsiatsiyasi — avval idrok qilingan qarama-qarshi sifatlarga ega boʻlgan narsa va hodisalarning birortasini takror idrok qilish yoki tasavvur qilish munosabati bilan boshqalari obrazlarining ixtiyorsiz ravishda ongda gavdalanishidan iborat qonuniyat. Masalan, «urush» soʻzi idrok qilinsa, beixtiyor «tinchlik» eslanadi. Yondoshlik Assotsiatsiyasi — avval bir vaqtda yoki ketma-ket idrok qilingan narsa va hodisalarning birontasini qayta idrok qilish yoki tasavvur munosabati bilan ixtiyorsiz ravishda ongda boshqalarining ham obrazlari gavdalanishidan iborat qonuniyat. Masalan «vokzal» soʻzi idrok yoki tasavvur qilinsa, vagon, yoʻlovchilar ham esga tushadi. Oʻxshashlik Assotsatsiyasi — birbiriga oʻxshash belgilarga ega boʻlgan narsa va hodisalarning birortasini idrok yoki tasavvur qilish munosabati b-n ongda boshqalarining ham obrazlari ixtiyorsiz ravishda tiklanishidan iborat qonuniyat. Masalan , Hasan va Husanning biri idrok qilinsa, ixtiyorsiz ravishda ikkinchisi eslanadi. Inson psixik hayotida Assotsiatsiya larning ahamiyati katta: bilim, koʻnikma va malakalarni oʻzlashtirish, xotirani rivojlantirish Assotsiatsiya larga asoslanadi. Assotsiatsiya larning fiziologik asoslari bosh miya yarim sharlari qobigʻida hosil boʻladigan muvaqqat nerv bogʻlanishlaridir. Assotsiatsiya nazariyasi, ayniqsa bixeviorizmdan kelib chiqqan holda, ta'lim sohasida juda ko'p qo'llanilgan. Buning sababi shundaki, assotsiatsiya Muayyan tajribalar tajribasidan kelib chiqadigan xulq-atvor, munosabat yoki fikrning o'zgarishi Assotsiativ ta'lim deganda, sub'ekt qobiliyatli bo'lgan jarayon tushuniladi ikki aniq fakt o'rtasidagi munosabatni kuzatishdan idrok eting. Ushbu munosabatlar boshqa hodisalarga nisbatan kamsitilish bilan bir vaqtda, shu kabi stimullarga umumlashtirilishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, ushlangan munosabatlar ikki hodisa o'rtasida o'ziga xosdir, agar dastlabki holatga o'xshash munosabatlar mavjud bo'lmasa, boshqa turtki turlarida kuzatilmaydi. Ushbu o'quv jarayonida mavzu asosan passiv bo'lib, ko'rib chiqilayotgan hodisalarning xususiyatlari tufayli stimullar va ularning intensivligi o'rtasidagi bog'liqlikni aks ettiradi. Aqliy jarayonlar assotsiatsiyani amalga oshirish uchun unchalik ahamiyatga ega emas, haqiqatni idrok etish jarayoni ko'proq ahamiyatga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
