5. Психологик билимларнинг системаси

135. Конкрет ва абстракт тафаккур (Гольдштейн буйича) Курт Goldstein, Gestalt психология мактаби енг таниқли олимлардан бири, шунингдек, нöропсиколожи ва патопсиколожи асосларини қўйди одам сифатида танилган, инсон фикрлаш икки асосий турларини ажратиб, аниқ ва мавҳум. Ўзига хос фикрлаш ўзига хос муносабатни тетиклаштиради ва ўзига хос хатти-ҳаракатларни амалга оширади. Конкрет тафаккур бизнинг идрокимизда емпирик мавжуд бўлган маълумотларга асосланади. Муайян хатти-ҳаракат муайян, тақдим етилган вазифани ҳал етишга, мавжуд еҳтиёжни қондиришга интилади. Бундай муаммони ҳал қилиш учун кўп вақт талаб қилинмайди. Бизга калитларнинг жойлашуви ва уни боссангиз, хона дарҳол нурга айланиши учун зулмат (ва ундан қутулиш истаги) берилади. Шундай қилиб, барча керакли маълумотлар биз учун мавжуд ва унинг барчаси бизга маълум. Алоқани тушуниш, маълум маълумотлардан хулоса чиқариш ва қарор қабул қилиш кўп вақт талаб қилмайди ва вазиятни ҳал қилишга олиб келади. Абстракт тафаккур алоҳида предмет ва ҳодисаларни абстракт ҳолда кўриб чиқиши, намоён бўлган объектларнинг ўзига хос хусусиятларидан узоқлашиши ва умуман вазиятга емас, балки еътибор бериши билан фарқланади. Биз ўзимиз билган маълумотларни умумлаштирамиз, ўзига хосликлардан қочамиз, шунда биз узоқ муддатли хулосалар чиқарамиз ва барча керакли маълумотларни тўлиқ билмаган вазиятлар билан ишлаймиз. Абстракт тафаккурда биз конкрет объектларни айрим умумий категориялар вакиллари сифатида, маълум бир ҳолатнинг алоҳида холати, тушунчанинг ифодаланиши сифатида ифодалаймиз, шу сабабли абстракт тафаккур ҳам кўпинча категориялаш ёки концептуал деб аталади. Абстракт хулқ сиз бундай ишлар муайян давлат фақат тахмин қилиш мумкин бўлганлар каби янада қийин муаммоларни, ҳал қилиш имконини беради. Қоронғи хона мисолига қайтайлик. Мавҳум муносабат билан бошқариладиган одам, еҳтимол, ёруғликни ёқмайди. Абстракт муносабат бир вақтнинг ўзида муайян вазиятнинг бир неча жиҳатини кўриб чиқа олади ва бир жиҳатдан иккинчисига осон кўчади, енг тўғри тўлиқ тушунишга интилади. Бу ўзбошимчалик ва бутун вазиятни қамраб олади, унинг шахсий жиҳатларини аниқлайди ва таснифлайди. Шунинг учун, уйга кеч қайтадиган мавҳум муносабат билан бошқариладиган одам оила аъзолари аллақачон ухлаб қолган деб ҳисоблайди ва у ҳолда ёруғликдан кўра кўпроқ қулай бўлишига қарамай, уларни уйғотмайди. Оддий одам учун ҳозирги вазиятга қараб ҳар иккала тафаккур туридан фойдаланиш хосдир. Оддий ҳолат-вазиятни таҳлил қилиш учун абстракт фикрлаш, уни ҳал қилиш учун еса конкрет тафаккурдан фойдаланилади.