5. Психологик билимларнинг системаси

132.Необихевиоризмда тафаккур муаммоси. Необихевиоризм-тажриба йўли билан тасирни ўрганиш, оралиқ узулишлар бўлиши ҳақида, бунинг асосида гешталт яъни тасвир ҳақидаги таълимотдир. Унинг асосчилари Толмен ҳисобланади, худди шу таълимот асосида австриялик врач психиатр З.Фрейд психоанализ таълимотини яратди. Бихевиоризмнинг айрим тамойиллари, ўтган асрнинг 30-40 йилларида, необихевиоризм йўналиши пайдо бўлган даврда ўзгарди, қайта кўриб чиқилди. Необихевиоризм – хулқ-атворни стимул ва реакция орасидаги боғланишни маълум даражада белгилайдиган “оралиқ ўзгарувчилар” – билиш, мотивацион жараёнлар орқали ўрганишга йўналтирилди. Шунингдек, оддий реакциялар йиғиндиси бўлган хулқ-атворни механик равишда талқин қилишга қарши необихевиоризмда - хулқ-атвор яхлит ва маълум мақсадга йўналтирилган акт сифатида баҳоланди. Необихевиоризмнинг таниқли намояндалари сифатида Э.Ч.Толмен (1886-1959), К.Л.Халл (1884-1952) ва Б.Ф.Скиннер (1904-1990)ларни келтириш мумкин. Е. Толман инсон хатти — ҳаракатларини "stimul - reaksiya" ( S-R) классик хулқ-атвор ҳужайраси билан емас, балки муайян мақсадга қаратилган мотивация жараёни билан тушунтиради. Оралиқ ўзгарувчилар ёрдамида (еҳтиёжлар, муносабат, қиймат, олдиндан сезиш ва бошқалар.), бу жараён атроф-муҳитга организмнинг жавоб воситасидир. Бу вактда стимул ва реакция оралигида тафаккур болиши керак деган фикр илгари сурилади . Ва бунда мисол тарикасида имтихонга бир хил таерланган ва йекилган теки студентни олишади. Уларнинг бирида кучли депрессия хосил болади бирида эса иккинчи маротаба имконияти борлигидан хурсандлик корилади ва стимул ва реакция ортасида установка ( таффакур) Бор деган хулосага келинади. Толман нинг необеҳавиорисм кўпинча беҳавиорисм ва билим назарияси ўртасидаги оралиқ сифатида кўрилади. Skinner назарияси нейродинамика тушунчалари ва оралиқ ўзгарувчилар тушунчаларига бўлган еҳтиёжнинг негизи билан тавсифланади. Ижобий психологик билимларни олиш учун шу стимул ва реаксия ўртасидаги функсионал боғлиқликларни тузатиш кифоя деб такидлайди.