5. Moliyaviy obliatsiya nima?

65. Shaxsning iqtisodiy erkinliklari nimalarda namoyon buladi?
Инсоннинг ҳаёт фаолияти турли объектив ва субъектив омилларга, моддий ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш соҳалари ҳамда м аънавий ривожланишга, шунингдек, табиий-иқлимий таъсирга, экологияга, ижтимоий, миллатлараро ва геополитик шарт-шароитларга боғлиқ бўлади. Унинг хатти-ҳаракати шахснинг психологик ҳолатига, қизиқиш и, одати, ў з олдига қўйган мақсади, ижтимоий ва миллий хусусиятларига, бошқа кишилар билан ўзаро муносабатига, ёши, жинси, жисмоний куч ва ақлий қобилияти ва ҳ.к.ларга боғлиқ ҳолда амалга ошади.
Бозор муносабатлари шароитида инсоннинг имкониятлари қуйидагилар билан белгиланади:
- шахсий мол-мулки, бойлигининг миқдори. Бу эса шахснинг кўчмас ва ҳаракатдаги мулки, шахсий капиталининг жамидан иборат бўлади;
- шахс бошқарадиган капитал миқдори. Бу капитал кимники ва қандай шаклда бўлиши аҳамиятсиздир;
- шахсга маъмурий, ихтиёрий ёки мажбурий равишда бўйсунувчи ёки унга қарам жисмоний шахслар сони. Булар қаторига киш иларнинг онги ва кайфиятига таъсир кўрсата оладиган ҳамда билим, тарбия, ахборот олиш, диний ишларга оид маълум ижтимоий вазифани ўтайдиган шахслар ҳам киради
Ушбу шахс имкониятини белгиловчи кўрсаткичлар , асосан, жамиятда ижтимоий-иқтисодий муносабатларнинг амал қилишига ва ўзгаришига таъсир кўрсатади.
Демократик жамиятда қуйидаги тамойиллар амал қилади:
- барча жамият аъзолари қонун олдида тенгдир;
- жамиятнинг барча аъзолари ўз мақсадларини амалга оширишлари учун тенг имкониятларга эга;
- жамиятнинг ҳар бир аъзоси шахсан ўзига тегишли ҳар қандай масалаларни ҳал этиш да танлаш ҳуқуқига эгадир. Мазкур эркинлик кишининг касб, фаолият тури ва соҳасини танлаш , даромадига мувофиқ истеъмол товарларини, хизмат турларини эркин танлаш ҳуқуқига ҳамда имкониятига эга эканлигида ўз ифодасини топади;
- қарор қабул қилиш кўп сонли кишиларга тегишли бўлганлиги сабабли бир шахс фаолиятига, хоҳиш-иродасига боғлиқ бўлолмайди;
- ҳокимият органлари ваколатларининг турли поғоналари, бўғинлари ўртасида тақсимланиши тўғрисидаги қарорлар кўпчилик иш тироки билан қабул қилинади.

57. 
    Biznes razvedkasi deganda kompaniya to'plagan ma'lumotlarni foydani oshirish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan amaliy tushunchalarga aylantirish uchun foydalaniladigan texnologiyalar tushuniladi. Ushbu Business Intelligence vositalari kompaniya tomonidan yaratilgan ma'lumotlarning turli shakllarini baholash uchun ishlatiladi va so'ngra xulosalar hisobotlar, diagrammalar, asboblar paneli, xulosalar, grafiklar va boshqa vizual tasvirlar shaklida taqdim etiladi. Biznes razvedkasi qat'iy qaror qabul qiluvchilarga qanday siyosatlarni yaratish yoki qaysi yo'llarga ko'proq sarmoya kiritish haqida maslahat bermaydi; aksincha, bu ularga o'zlarining biznes qarorlarini qabul qilishlari uchun zarur bo'lgan barcha muhim ma'lumotlarni qisqartirilgan shaklda taqdim etadi.Biznes razvedkasi bir nechta manbalardan olingan ma'lumotlarni birlashtirish, ma'lumotni hazm qilingan formatda tahlil qilish va keyin ma'lumotni tegishli manfaatdor tomonlarga tarqatish imkonini beradi. Bu kompaniyalarga katta rasmni ko'rish va aqlli biznes qarorlarini qabul qilish imkonini beradi. Har qanday biznes qarorini qabul qilishda har doim o'ziga xos xavflar mavjud, ammo samarali va ishonchli BI yechimini amalga oshirishda bu xavflar unchalik muhim yoki tashvishli emas. Business Intelligent tashkilotlari har qanday qiyinchilikka tayyor ekanliklarini bilgan holda ma'lumotlarga asoslangan muhitda oldinga borishlari mumkin.
    

58.Жаҳон хўжалик тизимига интеграциялашув шарои­
тида мамлакатнинг иқтисодий хавфсизлигини таъмин­
лаш учун қуйидагиларни амалга ошириш лозим:
- экспортнинг оптимал таркибини шакллантириш. Унинг
таркибида тайёр юқори технологик, илмталаб маҳсулот-
лар ва юқори сифатли хизматларнинг улушини кескин
ошириш чора-тадбирларини кўриш лозим;
- мамлакатнинг мавжуд рақобат устунлиги имкони-
ятларидан фойдаланиб миллий товар ишлаб чиқарув-
чиларнинг маҳсулотларини экспорт қилиш нинг янги,
истиқболли бозорларини ўзлаш тириш ; уларда муваф -
фақият қозониш учун халқаро маркетинг стратегияла-
рини амалга ошириш; иш лаб чиқариш кооперацияси-
ни, инжиниринг, лизингни ривож лантириш ;
- хорижий давлатлар уларнинг савдо-иқтисодий таш -
килотлари, уюшма ва иттифокдари билан ўзаро муноса-
батларда қулай имтиёзли савдо режимларига эришиш;
-мамлакат корхоналарига экспорт ва импорт қилув-
чи сифатида халқаро замонавий машина, техника ва
технологиялар, асбоб-ускуналар, ахборот ва капитал
бозорларига чиқишлари, транспорт коммуникацияла-
ридан фойдаланишлари учун шароитлар яратишга
кўмаклаш иш ;
- кредитор мамлакатлар ва халқаро ташкилотлар
ҳамда қарздор давлатлар билан бўладиган ўзаро валю ­
та, молиявий муаммоларни тартибга солиш.
59.Давлат шахс хавф сизлигини таъм инлаш учун жамиятда иж тимоий беқарорликни вуж удга келтириш и мумкин бўлган қуйидаги кўрсаткичларни таҳлил қилиб бориш и керак бўлади:
- жамиятда аҳолининг тор доирада ниҳоятда бой-
бадавлат ва келаж агига ишончини йўқотган ниҳоятда
камбағал киш иларга аж рали ш и , уларнинг даром адла­
ри ўртасидаги фарқнинг катталаш иб бориши;
- ижтимоий низоларни келтириб чиқариш и мумкин
бўлган д араж ада иш сизликнинг ўсиши;
- аҳоли турм уш дараж асининг камбағаллик ва қаш -
ш оқлик муаммосини келтириб чиқариш и мумкин бўлган
дараж ада кескин пасайиб кетиш и;
- шаҳарларда қишлоқлардагига нисбатан камбағал кишиларнинг купайиши , нарком ания, фоҳ и ш ал и к,
уюшган жиноятчиликнинг ўсишига шароитнинг вужудга
келиш ининг олдини олиш;
- ж ам ият ва хўж али к ф аолиятида коррупция ҳамда
криминалликнинг ўсиши.
Д авлат ижтимоий аҳволни баҳолаш да ва прогноз-
лаш тириш да ҳам да иқтисодий ва иж тимоий сиёсатга
ту зати ш л ар киритиш м ақсадида қуйидагиларга ҳам
эътибор қаратиш и лозим:
- ҳоким ият органларида ж ам иятни иж тимоий ри-
вож лантириш нинг йўллари, кутилаётган натиж алари
тўғрисида аниқ тасаввурнинг ш аклланганлиги;
- аҳолининг турли иж тимоий гуруҳ ва табақалари-
нинг ахлоқий-психологик ҳолати м езонлари ва м еъ ёр-
лари (нормалари);
- ижтимоий баркарорлик ва унга таъсир этувчи омил­
л ар тавсиф и;
- давлат бош қаруви органлари ва ж ам оат таш килот-
лари ҳам да уларнинг раҳбарлари ф аолиятини ахлоқий
нуқтаи назардан баҳолаш.
Ш ахснинг иктисодий хавф сизлигини таҳлил қилиш -
да инсон капитали, м еҳнат салоҳияти, турм уш д ар а­
ж аси ва сиф ати, иж тимоий барқарорлиги баҳоланиш и
керак. Ш унингдек, ш ахснинг оилавий аҳволи, оила д а­
ром адлари ва х ар аж атл ар и , м ол-м улки ҳам да и ж ти ­
моий и нф раструктуранинг ривож ланиш дараж аси ҳам
таҳ л и л килинади.
6060.Qayta tiklanuvchi energiya manbalari to‘g‘risida”, “Chiqindilar to‘g‘risida”, “Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida”, “Ekologik ekspertiza to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”, “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi qonun loyihalari tayyorlanib, Qonunchilik palatasiga kiritish mo‘ljallanmoqda.Ekologik madaniyatni shakllantirishda, ekologik ong va dunyoqarashni shakllantirish va rivojlantirishda muhim oʻrin tutadigan maktab tarbiyasiga, oʻrta va oliy taʼlim muassasalariga eʼtibor qaratilishi lozim. Ekologik bilimlar tashviqoti, aholini ekologik tarbiyalash va ularni oʻqitish boʻyicha ishlar avj oldirilganligiga qaramay, Respublikamiz oliy va oʻrta maxsus bilim yurtlarida atrof muhit muhofazasi, yaʼni ekologiya sohasida boshqa sohalar kabi Davlat noziri singari mutaxassislarni tayyorlash hozirgi kunga qadar yoʻlga qoʻyilmagan. Ushbu soha uchun bu kabi mutaxassislarni tayyorlash hozirgi kun talabidir. Bundan tashqari, insoniyat tarbiyasi uchun uning mahallasi ham alohida oʻrin egallaydi. Mahallalar ham ushbu ishlarga jonbozlik koʻrsatishi lozim, deb oʻylayman.
31. Milliy xavfsizlikni qanday turlarini bilasiz?
Milliy xavfsizlik - Bu davlatning yaxlitligi uchun javobgar bo'lgan xavfsizlik.Milliy xavfsizlik -
millatning o'zini o'zi saqlash, o'zini o'zi ko'paytirish va o'zini o'zi takomillashtirish uchun zarur
bo'lgan asosiy qadriyatlar uchun zararning asosiy qadriyatlari uchun minimal darajada xavf ostida
bo'lgan ehtiyojlarni qondirish qobiliyati.
Asosiy ob'ektlar;Milliy xavfsizlik huquqi belgilangan: shaxs - shaxs - uning huquq va erkinliklari;
Jamiyat - Moddiy va ma'naviy qadriyatlar; Davlat uning konstitutsiyaviy tizimi, suvereniteti va
hududiy yaxlitligi.Milliy havfsizlikning asosiy turlari:
-Siyosiy xavfsizlik
-Xarbiy mudofa xavfsizligi
-G'oyaviy mafkuraviy xavfsizlik
-Iqtisodiy xavfsizlik
-Ekologik xavfsizlik
-Axborot xavfsizligi
Shu bois har qanday mammlakat manfaatlari uchta muhim maqsadga yoʻnaltirilgan boʻladi: 1) xalq
farovonligini oshirish; 2) mamlakat tinchligi va hududini himoya qilish hamda yurtni obod etish; 3)
milliy madaniyatni rivojlantirish.
Milliy xavf sizlikning muhim tarkibiy qismi, uni taʼminlashning eng muhim sharti yoki omili,
koʻrsatkichi iqtisodiy xavfsizlik hisoblanadi.Taniqli rus iqtisodchisi L.I.Abalkin ushbu tushuncha
mohiyatini ochib beruvchi uch omilga eʼtibor qaratgan:
1. Iqtisodiy mustaqillik. 2. Milliy iqtisodiyotning barqarorligi.
3. Oʻz-oʻzidan rivojlanishga va taraqqiy etishga qodirligi. Mamlakat iqtisodiy tizimining quyidagi
elementlari iqtisodiy xavfsizlik obʼekti hisoblanadi:
- mamlakat makroiqtisodiyoti;
- hududiy va tarmoq iqtisodiyoti;
- oila va shaxsning iqtisodiy manfaatlari. 32. Atrof tabiy muxit va ekologiya tushunchalarining
mazmuni, farqli hamda uxshash tomonlari nimalarda ifodalanadi?
Ekologik xavfsizlik tabiat va insonning oʻzaro munosabatlaridagi muayyan qonuniyatlarning buzilishi
oqibatida yuzaga keladigan ekologik falokatlarning
oldini olishga qaratilgan. Bu xavf -xatar, falokatlar insonning tabiat imkoniyatlarini va uning rivojlanish qonuniyatlarini hisobga olmasdan, tabiiy va mineral xom ashyo zaxiralaridan vahshiylarcha,
ekstensiv usulda, juda katta xarajatlar va isrof garchiliklar bilan foydalanishga asoslanib, xoʻjalik
faoliyatini yuritish oqibatida yuzaga kelmoqda. Prezident Islom Karimov ekologik xavfsizlikni
taʼminlashning axamiyati toʻgʻrisida toʻxtalib bunday degan edi: “Taraqqiyotning hozirgi bosqichida
inson bilan tabiatning oʻzaro taʼsiriga oid bir kator muammolarni hal etish faqat bir mamlakat
doirasida cheklanib qola olmaydi. Ularni butun sayyoramiz koʻlamida hal qilish zarur. Koʻrinib
turibdiki, tabiiy muhsgni inson yuritadigan xoʻjalik faoliyatining zararli taʼsiridan himoya qilish bilan
bogʻliq koʻpgina muammolar keng koʻlam kasb etadi. Shu sababli ular faqat xalqaro hamkorlik
asosida hal qilinishi lozim. Demak, ekologik xavfsizlik milliy xavf sizlikning muhim tarkibiy qismi
boʻlishi bilan bir qatorda global ahamiyat kasb etib borayotganini taʼkidlash joiz. 33. Xufyona
iqtisodiyotga qarshi kurash qanday usullarda olib boriladi?
Хуфёна иқтисодиётга қарши кураш усуллари қамда
воситаларини белгилаш учун, авваламбор, унинг кўлами
ва динамикасини аниқлаш лозим бўлади.
Ривожлаиган мамлакатларда хуфёна иқтисодиёт кўламларини аниқлашда қуйидаги усуллардан фойдаланилади:
Индикаторлар usulu
2. Енгил моделлаштириш услуби, яъни детерминантларни баҳолаш. слуби.
3.Структуравий таркибий услуб
4. Аралаш услуб
5.Расмий статистика кўрсаткичларини,
Qarshi kurashish usullari
- радикал-либерал, яъни дастлабки жамғарилган капиталнинг энг юқпри суръатларига мақсадли чекловлар
белгилаш йўли;
- репрессив усуллар хуфёна иқтисодий фаолиятга
қарши ҳуқуқ-тартибот, хавфсизлик органлари фаолиятини кенгайтириш ва кучайтиршпни тақоэо этади;
- бизнес ва тадбиркорликни ривожлантириш учун зарур шарт-шароитларни таъминлаш бўйича қонунчиликни
такомиллаштиришга оид ҳукуқий чора-тадбирлар мажмуини яратиш.
xufyona iqtisodiyotga nisbatan huquqiy chora-tadbirlarni amalga oshirish quyidagilarga yunaltirilad
- жиноий хуфёна иқтисодиёт ва кузатилмаган, норасмий хўжалик фаолияти билап шуғулланувчилар капиталини аниқ фарқ қилиш, бир-биридан ажратиш ҳамда
бу фарқни қпнунчиликда аниқ белгилаб кўйиш;
- бизнес ва тадбиркюрлик учун кулайҳукуқий ва ҳўжалик
муҳитини яратиш ҳамда бу муҳитни барқарорлашпфиш;
- аҳоли жамғармалари, капиталини, хусусий мулкни
давлат томонидан ҳимоя қилишни кафолатлаш аҳолини турли хил товламачиликлардан давлат томонидан ҳимоялаш
чора-тадбирларини ишлаб ciиқиш ҳамда амалга ошириш; 34. O'zbekiston uchun uning milliy
xavfsizligi nimani bildiradi? 35.Xufyona iqtisodiyot xajmi va dinamikasi qanday ulchanadi?
Yashirin iqtisodni koʻrsatkichlarni hisobga olgan holda oʻlchash mumkin. To'g'ridan-to'g'ri usullar
ixtiyoriy so'rovlar, soliq tekshiruvi va boshqa muvofiqlik usullariga asoslangan. Bilvosita baholash
usullari daromadlar va xarajatlar bo'yicha, shuningdek, mehnat va pul bozorlarida qoldiqlarni
aniqlashga tayanadi.Yashirin iqtisodni o'lchash juda qiyin vazifadir, chunki u bilan shug'ullanadigan
har bir kishi uning topilmasligi uchun qattiq harakat qiladi. Ba'zi baholash usullari, masalan,
ixtiyoriy so'rovlar, shaxslarning yashirin iqtisodiyotdagi ishtirokini yashirish rag'batini engib o'tishga
va shaxsiy xatti-harakatlarni bevosita tekshirish orqali yashirin iqtisodiyotni baholashga harakat
qiladi. Ushbu usullar soliq tekshiruvlari bilan birgalikda soliq organi daromadlar to'g'risida kam
hisobot berish darajasini baholash uchun o'z tekshiruvlarini o'tkazish huquqiga ega bo'lib,
"to'g'ridan-to'g'ri yondashuvlar" deb nomlanadi. Biroq, ko'pchilik usullar yashirin faoliyatni bilvosita
o'lchashga harakat qiladi, chunki bunday faoliyat yashirin tarzda amalga oshirilgan bo'lsa-da, ular
o'lchangan faoliyatda iz qoldiradi. Ushbu usullar "bilvosita yondashuvlar" toifasini tashkil qiladi.
Yashirin iqtisodiy faoliyatning barcha ta'sirining faqat bitta ko'rsatkichini hisobga oladigan bilvosita
yondashuvlardan farqli o'laroq, MIMIC modeli yashirin iqtisodiyotning ko'plab sabablari bilan bir
qatorda ko'p ta'sirlarini ham hisobga oladi va alohida bo'limda keltiradi