5-mavzu. Yong‘in xavfsizligi reja: Yonish turlari, yonish jarayonining mexanizmi. Yong‘indan himoyalash tashkilotlari tizimi

I - darajali o‘tga chidamli binolarga - yuk ko‘taruvchi devorlari temir-beton, beton, tabiiy va sun'iy toshlardan va boshqa olovda yonmaydigan ashyolardan qurilgan inshootlar kiradi.

II - darajali o‘tga chidamli inshootlarga ham birinchi toifadagi bino va inshootlar kiradi, faqat farqi shundaki, bularning tomini yopishda himoyalanmagan metall qurilmalar ishlatilishi ruxsat etiladi.

III - darajali o‘tga chidamli inshootlarga yuk ko‘taruvchi devorlari temir-beton, beton, tabiiy va sun'iy tosh ashyolardan qurilgan inshootlar kiradi. Bularda tomyopgich qurilmalarini qiyin yonadigan ashyolardan shuvoq, metall tunukalar yoki azbest plitkalar bilan himoyalash ruxsat etiladi.

IV - darajali o‘tga chidamli inshootlarga yuk ko‘taruvchi devorlari va tomyopgich qurilmalari yaxlit yoki yelimlangan yog‘ochlardan va yonadigan yoki yonmaydigan ashyolardan qurilib, suvoq yoki azbest plitalari bilan himoyalangan inshootlar kiradi.

V - darajali o‘tga chidamli inshootlarga devorlari va boshqa qurilmalariga o‘tga chidamlilik bo'yicha talablar qo‘yilmaydigan barcha inshootlar kiradi.

• Yong‘in yuz berganda odamlar evakuatsiyasi

• Majburiy evakuatsiya jarayoni ikkita yoki to‘rtta pog‘onada o‘tkaziladi.
• Birinchi pog‘ona - bu binoning oxirgi qavatida joylashgan barcha xonalarda odamlarning yo‘lakka chiqish harakatidir.
• Ikkinchi pog‘onaga odamlarning xonaning chiqish eshigidan to zinapoyagacha bo'lgan masofani bosib o‘tishi uchun mo‘ljallangan harakati kiradi. Bunda harakatlanuvchi oqim yo‘lak bo‘ylab o‘tadi. Agar bino bir qavatli bo'lsa, evakuatsiya ikkinchi pog‘onadan so‘ng tugashi mumkin.
• Uchinchi pog‘onaga odamlarning yuqori qavatning zinapoyaga kelishidan to birinchi qavatdagi zinapoyadan chiqish eshigigacha bo'lgan masofani bosib o‘tish uchun qilingan harakati kiradi.
• To‘rtinchi pog‘onaga odamlarning zinapoyadan tushgandan keyin ayvon va yo‘laklar orqali tashqariga chiqish eshigigacha bo'lgan masofani bosib o‘tishiga qaratilgan harakati kiradi. Sanoat korxonalari, bino va inshootlarda odamlarning harakatlanib yurishi, yordamchi vazifalar kiradi va uni amalga oshirish uchun maxsus maydonlar (yo‘laklar, zinapoyalar, kirish va chiqish joylari) ajratiladi.

• Yo'lakdagi eshikdaa tashqariga chiqish joyigacha bo'lgan masofa

Xonadan chqish уo‘lining joylanishi	Xona toifalari	Binoning o‘tga chidamlilik darajasi	Odamlar oqimiga qarab (od/m2), belgilangan masofa, m
			1-2	2-3	3-4	4-5
	А ва В D	I, II, IIIa	60	50	40	35
		I, II, III, IIIa	120	95	80	65
		IIIb, IV	85	65	55	45
		V	60	50	40	35
	E va F	I, II, III, IIIa	180	140	85	100
		IIIb, IV	25	100	60	70 50
		V	90	70
Oxiri berk yo'iak	Barcha toifalar uchun	I, II, III, IIIa,	30	25	20	15
		IIIb, IV	20	15	15	10
		V	15	10	10	8

• Sanoat korxonalarida 1 m2 kenglikdagi chiqish eshigidan o‘tish mumkin bo‘lgan odamlar soni

Xona toifaiari	Binoning o'tga chidamlilik darajasi	1m2 kenglikdagi evakuatsiya eshigidan chiqishi lozim bo‘lgan odamlar soni
A va В D	I, II, IIIa	85
	I, II, III, IIIa,	175
	IIIb, IV	120
	V	85
E va F	I, II, III, Ша,	260
	IIIb, IV	180
	V	130

• Yong‘inga qarshi to‘siqlarning o‘tga chidamiilik xususiyatlari

To‘siqlaming nomi	To'siq turlari
	1	2	3
Yong'inga qarshi devorlar	2,5	0,75	-
Tom yopg‘ich plitalar	2,5	1,0	0,75
Eshiklar, derazalar. darvozalar, tutunga qarshi qopqalar va h.k.	1,2	0,5	0,25
Pardevorlar	0,75	0,25	-
Tambur- shluzlardagi eshiklar	0,75	0,6	-
Devorlar	0,75	-	-

• Respublika yong‘indan saqlash xizmatining strukturaviy tarkibi

• O‘zbekiston Respublikasi Ichki Ishlar Vazirligi

• Yong‘indan Saqlash Bosh Boshqarmasi

• Viloyatlar Yong‘indan Saqlash Bosh Boshqarmasi

• Tuman va shahar Yong‘indan Saqlash Boshqarmasi

• Tuman va shahar Ichki ishlar bo‘linmalari, Yong‘indan nazorat bo‘limlari

• Tuman, shahar va korxonalardagi harbiylashtirilgan o‘t o‘chirish qismlari

• Ishlab chiqarish jarayonida yong‘in xavfsizligini to‘la ta’minlashda korxonalarni yong‘in xavfi bo‘yicha toifalanishi kifoya qilmaydi. Buning uchun ishlab chiqarishda yong‘in va portlashni keltirib chiqaruvchi xavfli omillarni mukammal o‘rganib chiqish lozim bo‘ladi. Demak ishlab chiqarish tartiboti jarayonida yonish va portlash xavfi mavjudligini quyidagi tartibda aniqlash mumkin:
• 1. Korxonada ishlatiladigan yonuvchi va portlovchi moddalarning turlari va ularning miqdori aniqlanadi;
• 2. Ishlab chiqarish tartiboti va unda ishlatiladigan yonuvchi moddalarning ishlatilish tartibi aniqlanadi;
• 3. Korxonadagi texnologik uskunalardan yonuvchi moddalarning oqib chiqishini mavjud sabablari va hajmi aniqlanadi;
• 4. Yondiruvchi va portlovchi manbalarni kelib chiqish sabablari aniqlanadi;
• 5. Sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan yong‘in sabablarini va uning ehtimoliy yo‘nalishini, binoning loyihalanish uslubiga va yonishga moyil bo‘lgan pardozlov ashyolarining joylanishiga qarab aniqlanadi va hokazolar.

• Yonuvchi gazlarni havo bilan aralashganda, alangalanish harorati va portlash chegaralari

Gaz turlari	Alangalanish harorati, oC	Maksimal yonish harorati, oC	Normal sharoitda (T=20oC, P=760 mm.sm.us.) yonuvchi gazlarni alangalanish chegaralari (foiz hajmida)
			Quyi chegara	Yuqori chegara
Butan Butilen Vodorod Metan Karbon oksidi Propan Propilen Etan Etilen Koksli Slanetsli	490 445 510 645 610 510 455 530 510 640 700	2120 2043 2230 2043 2110 2110 2224 2100 2020 2090 1900	1,9 1,7 4 5 12,5 2,1 2 3,1 3 5-6 6-8	8,5 9 75 15 75 9,5 9,7 12,5 28,6 30-32 30-40

•