5-mavzu. Tuproqni analizga tayyorlash

---

5-MAVZU. TUPROQNI ANALIZGA TAYYORLASH. 

Namunaga olingan tuproq yaxshi quritilgandan keyin, u chinni hovonchada 

yog‘och yoki rezina tayoqcha yordamida asta-sekin yirik kesakchalari maydalanadi 
(bunda mexanik zarrachalari parchalanib ketmasligi lozim) (2-rasm). 
2-rasm Yog‘och yoki rezina tayoqcha bilan chinni havvonchada 
namuna kesakchalarini maydalash. 
Shundan so‘ng, tahlil uchun o‘rtacha qilib tuproq tayyorlanadi. Buning uchun 
tuproq brezent yoki faner ustiga yoyilib, yirik kesakchalar qo‘l bilan maydalanadi. 
Tahlilga o‘rtacha tuproq namunasi olish uchun brezentdagi tuproq yaxshilab 
aralashtiriladi va qo‘l yoki lineyka bilan bir tekis yassilanadi. (3-rasm)

---

3-rasm Tahlil uchun o‘rtacha tuproq namunasini olish. 
 
Tuproqni tahlilga tayyorlash. 
Tuproqning tarkibiy qismi va xossalari, xususiyatlarini aniqlash uchun u tahlil 
qilinadi. 
Tuproqni tahlil qilish uchun daladan laboratoriyaga olib kelingan va quritilgan 
namunaning hammasi laboratoriya stolida toza qog‘oz ustida yupqa, bir tekis yoyib 
quritiladi. So‘ng undagi yirik kesakchalar qo‘l barmoqlari bilan asta-sekin 
maydalanadi. Shundan keyin namunadan 500-1000 g tuproq tahlil uchun tortib 
olinadi. Tahlil uchun olingan tuproq laboratoriya stoli ustiga yoyilib, undagi tosh, 
ildiz va boshqa yirik mexanik qo‘shilmalar terib olinadi. Shundan so‘ng tahlil uchun 
olingan tuproq qog‘oz ustida yaxshilab aralashtiriladi. Keyin bir tekis yupqa qilib 
yoyiladi, u bir necha katakchalarga. (4-rasmda ko‘rsatilgandek bo‘lakchalarga) 
bo‘linadi.

---

4-rasm O‘rtacha analitik namuna olish. 
Katakchalarning har biridan oz-ozdan tuproq olinib, ularning umumiy 
massasini 300 g dan 600 g gacha yetkaziladi. Shu tartibda tayyorlangan tuproqdan 
har bir tahlil uchun yana o‘rtacha namuna olinib, maxsus elaklardan o‘tkaziladi. 
Misol uchun tuproqning tarkibidagi chirindi (o‘simlik, hayvon qoldiqlaridan 
tashkil topgan organik) moddalarni aniqlash uchun 0,25 mm li, mexanik (tabiiy 
katta-kichik kesakchalarni) tahlil qilish uchun 1 mm li elakdan o‘tkazilgan tuproq 
namunalari shisha idishlarga solinib, og‘zi mahkam bekitilgan holda saqlanadi. 
Bunday idishlarda saqlangan tuproqning tarkibi va xususiyatlari uzoq vaqtgacha 
o‘zgarmaydi. 
Namunadan o‘simlik ildizchalari, yirik mexanik zarralar va boshqa 
aralashmalar ajratib olinadi. Ajratib olingan aralashmalar namuna uchun olingan 
tuproq massasiga nisbatan foizlarda tenglama ifoda Bilan aniqlanadi: 
a-100 
N=--------------------------- 
1000 
bu yerda, 
N
-namunaga olingan tuproq massasi; 
a
-namunaga olingan tuproq 
ichidagi qo‘shilma; 
100
-foizga o‘tkazish koeffitsiyenti; 
Masalan, tahlil uchun olingan 1000 g (100 %) tuproqda 25 mg mexanik 
zarrachalar, 10 g o‘simlik ildizlari, 5 g boshqa qo‘shilmalar bo‘lsa, ular namunaga 
nisbatan foizlarni tashkil etadi: 
25∙100 
mexanikaviy zarralar-
-------------------=2,5 %; 

---

1000 
10∙100 
o‘simlik ildizlari -
-----------------------=1,0 %; 
1000 
5∙100 
boshqa qo‘shilmalar 
- -----------------------=0,5 %
ni tashkil etadi. 
1000 
Demak, 1000 g tahlil uchun olingan tuproq ichida (25+10+5) 40 g
40∙100 
 
qo‘shilma bo‘lganda u namunaga nisbatan
 ---------------=4,0 %
ni tashkil etadi. 
1000 
Agarda, tuproq tarkibidagi nitrat birikmalari yoki ammiak miqdori tahlil 
qilishga to‘g‘ri kelsa, olingan tuproq namunasining qurib qolishiga yo‘l qo‘ymaslik 
kerak. Bunday tahlillar tuproq qurimasdan oldin tozalanadi. Tuproq qurib qolsa, 
undagi ammiakning bir qismi oksidlanib nitratga aylanib ketadi. 
Tuproqning tuzilishi (strukturasi)ni tahlil qilish zarurati kelib chiqqanda, 
tuproq namunasi maydalanmasdan oldin tahlil qilinadi. Aks holda, tuproqning tabiiy 
tuzilishi buzilib ketadi. Bunday tahlilning natijasi to‘g‘ri bo‘lmaydi.