5-mavzu. Tabiiy resurslar, ulardan oqilona foydalanish va atmosfera muhofazasi. Reja

Shamol eroziyasi (deflyatsiya) birinchi navbatda shamol kuchlari 10-15 m / s yoki undan ko'p bo'lgan joylarda namoyon bo'ladi, asosan kulrang-jigarrang tuproqlar va ochiq-oydin tuproqlar ishlab chiqariladi. Shamol kuchli shamollar tuproqning strukturasini buzadi, uning tarkibiy qismidan sayg'oqni olib tashlaydi, bu esa qishloq xo'jaligi ekinlarining hosildorligini pasayishiga olib keladi. Shamol eroziyasi Xatlon viloyati janubiy hududlari va Tojikistonning So'g'd viloyati Sirdaryo qismi uchun odatdagidek.
Sug'orish eroziyasi mo'l-ko'l sug'orish natijasida tuproqning eroziyasi natijasida yuzaga keladi. Bunday eroziya sug'oriladigan yerlarning 80% dan ko'prog'iga, asosan sug'oriladigan (30-40 yildan ortiq sug'orilmaydigan), shuningdek, kam quvvatli tosh va qumli tuproq turlariga ta'sir etadi. Qoida tariqasida, eski sug'orish yerlari sug'orish eroziyasiga moyildir.
O'zbekiston Respublikasida tuproq eroziyasi va deflyatsiyasining barcha turlari keng tarqalgan (2.3.18-rasm), shuning uchun bu jarayonlarni eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Muhim omil shundaki, eroziya jarayoni tuproq biomassasidan foydalanadigan quyosh energiyasining miqdoriga ta'sir qiladi
Xususan, eroziya jarayonlari natijasida quyosh energiyasining 30-60 foizigacha yo'qotiladi, fitomada, gumus va mikroorganizmlarda ishlatiladi va tuproq, biologik va boshqa jarayonlarning quyoshi quyoshning saqlangan energiyasi bilan bog'liqligini hisobga olgan holda, Eroziyadan kelib chiqadigan ekotizimga zarar yetkazish darajasi.
2005-2007 esa Bugungi kunda O'zbekistonda qariyb 56 yer maydoni% va cho'l serozem kamarlar, shamol eroziyasi tortiladi, bu qiymat 50% edi. Xabarlarga ko'ra, sug'oriladigan yerlarning ortiq 2364 gektar eng Qoraqalpog'iston Respublikasi va Xorazm viloyatida sug'oriladigan yerlarda Farg'ona vodiysi, Buxoro vohasining, Qarshi va Sherobod dashtlari, Mirzacho'lda shimoliy-g'arbiy qismida, g'arbiy va markaziy qismida zikr qilingan deflyatsiya, bo'ysunadi.
Suv eroziyasiga uchraydigan yerlar umumiy sug'oriladigan maydonning 8 foizini tashkil etadi, ularning 2 foizi o'rta va yuqori darajada moyil.
Qishloq xo'jaligida ishlatiladigan yomg'irli yerlarda keng tarqalgan suv eroziyasi va hozirgi kunda ularning yerlarining 75% suv eroziyasiga uchraydi. Eroziya darajasiga qarab, sug'orish eroziyasiga biroz pasaygan - 22%, o'rtacha - 36% va og'ir - 17%. Yomg'irli erlarda eroziyaning asosiy turi shamol yog'ingarchilik tufayli yuzaga kelgan tuproqning yuzaki ifloslanishi hisoblanadi.
Shunday qilib, eroziyalangan sug'oriladigan, yomg'irli va yaylovli yerlarning kengayib borayotganligi tuproqning unumdorligini oshirish va qishloq xo'jaligidan foydalanishdan tushgan yerlarni iqtisodiy aylanishga jalb etishga qarshi eroziya va deflyatsiya oldini olish bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishni talab qiladi.
Tuproqning eroziyasiga qarshi kurash masalasi ushbu hududning, birinchi navbatda, tuproqlarning va ularning xususiyatlarining o'ziga xos tabiiy va iqtisodiy sharoitlarini hisobga olgan holda tashkiliy-iqtisodiy, o'rmon-meliorativ, muhandislik, agro va gidravlika muhandislik komplekslarini amalga oshirish yo'li bilan hal qilinishi mumkin. (O'zbekiston Respublikasining atrof - muhit va tabiiy resurslardan foydalanish to'g'risidagi milliy hisoboti, 2013 yil).