5-mavzu. Sho’rhok yerlarda yo’llarni loyihalash

5-MAVZU.
SHO’RHOK YERLARDA YO’LLARNI LOYIHALASH
Reja:
1.Sho’rlangan xududlarning xususiyatlari.
2.Gruntlarni sho’rlanish darajasi bo’yicha tasniflanishi.
3.Sho’rlangan gruntlarni yo’l poyida ishlatish.
4.Yo’l poyini loyihalashning o’ziga xosligi.


Tayanch so’z va iboralar: Sho’rhok, sho’rlanish darajasi, sulfat xloridli, sulfat-sodali, tuzlar, sizot suvlari
Sho’rhok yerlarda avtomobil yo’llarini loyihalashning o’ziga xos hususiyatlari. Sirtqi qatlamlarida 1...2 m chuqurlikkacha erkin holatda 1% dan ortiq oson eriydigan tuzlar bo’lgan tuproqlar sho’rhoklar deb ataladi. Gruntlardagi suvda eriydigan tuzlarning miqdori ularning fizik-mexaniq xossalariga katta ta’sir qiladi. Sho’rlangan gruntlar namlanganida ularning tashqi kuchlarga qarshiligi keskin kamayadi, seryomg’ir davrlarda esa ko’tarma va o’yma qiyaliklari surilib tushishi mumkin. Gruntda mavjud bo’lgan tuzlar yo’l qoplamasiga agressiv ta’sir etishi mumkin. Magniy va natriy sulfatlar miqdori xatto 1% bo’lganida ham qoplamani ikki-uch mavsumda yemiradi. Gruntlarni sho’rlanish darajasi bo’yicha tavsifi (5.1-jadval).
5.1-jadval

Shurlanish	Tarkibidagi ionlar nisbati
Xloridli	>2,5	0,33
Sulfat-xloridli	2,5...1,5	-
Xlorid-sulfatli	1,5...1,0	-
Sulfatli	<1,0	-
Sodali	-	>0,33

Sho’rhok yerlarda yo’l poyini loyihalash. Sho’rlangan gruntlarda yo’l poyi va yo’l qoplamalari qurishda yuzaga keladigan qiyinchiliklarni hisobga olib, birinchi navbatda, tuzlar eng jadal to’planadigan uchastkalardan trassani aylanib o’tkazish imkoniyatlarini izlash lozim (5.2-jadval).
5.2-jadval

Gruntning sho’rlanish darajasi	Gruntning foydalaniladigan qatlamida tuzlarning o’rtacha miqdori, sho’rlangandagi massasi bo’yicha % hisobida		Yo’l qurilishida quyidagilarni ko’tarishda ishlatilishi mumkinligi
	xloridli va sulfat-xloridli	sulfatli, xlorid-sulfatli va sodali	Yo’l poyi	Bog’lovchilar bilan mustahkamlangan gruntdan asoslar
Kuchsiz sho’rlangan	0,3.. .1 (0,5…2)	0,3...0,5 (0,5-1)	Yaroqli
O’rtacha sho’rlangan	. .5 (2-5)	0,5...2 (1-3)	Yaroqli	Yaroqli, biroq cheklangan
Kuchli sho’rlangan	5. . .8 (5. . .10)	2...5 (3. . .8)	Yaroqli, biroq cheklangan	Yaroqsiz
Ortiqcha sho’rlangan	>8 (>10)	>5 (>8)	Maxsus tadbirlar bilan ularning salbiy xossalari neytrallashtiril- ganidagina yaroqli	Yaroqsiz

Qoplamaning sizot suvlari yoki yuzaki suvlar satxidan ko’tarilib turishini kuchsiz va o’rtacha sho’rlangan gruntlarda normativdagidan 20% ga, qumoq tuproqlar uchun va loylar uchun 30% ga, kuchli sho’rlangan gruntlarda 40...60% ga oshirish zarur.

5.1-rasm Sho’rhok gruntlardagi yo’l poyining ko’ndalang profillari.
a-bir tomonida rezerv joylashgan ko’tarma; b-rezervli va bo’ylama novli ko’tarma; 1-ajratilgan joy tasmasi; 2-rezerv; 3-yo’l poyining yon tomonini mustahkamlash


Nazorat uchun savollar

1. 
   Sho’rlangan gruntlar deb qanday grntlarga aytiladi?
   
2. 
   Sho’rlangan gruntlar qanday tasniflanadi?
   
3. 
   Sho’rlangan gruntlarda yo’l poyini balandligi qanday olinadi?
   
4. 
   Sho’rlangan gruntlarda yo’l poyi ko’ndalang kesimini loyihalashda nimalarga e’tibor berish lozim?