5-mavzu: O‘zbekistonda demokratik, fuqarolik jamiyati asoslarining shakllantirilishi, amalga oshirilgan siyosiy o‘zgarishlar

O‘zbekistonda parlament tizimi, ijroiya va sud hokimiyatidagi islohotlar. 

O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi.  Mustaqillik  qo‘lga  kiritilgan  dastlabki 

kunlardayoq O‘zbekistonda demokratiyani taraqqiy toptirish uchun hozirgi zamon 

jahon  standartlariga  javob  bera  oladigan  samarali  va  ishchan  parlamentni 

shakllantirish  zarurati  yuzaga  keldi.  Demokratik  tamoyillar  va  O‘zbekiston 

Respublikasining Konstitutsiyasining uchinchi tamoyili – davlat hokimiyatining uch 

tarmoqqa bo‘linishi nuqtayi nazaridan O‘zbekiston davlat hokimiyati tizimi qonun 

chiqaruvchi,  ijro  etuvchi  va  sud  hokimiyatlariga  bo‘linishi  qonunlashtirildi.  Uch 

hokimiyatdan  har  biri  faoliyatda  mustaqil  bo‘lib,  ayni  vaqtda  bir-biri  bilan 

chambarchas  bog‘liqdir.  Prezident  har  uchala  hokimiyat  faoliyatini 

muvofiqlashtiruvchi  mustaqil  organ  hisoblanadi.  Parlamentarizmning  rivojlanishi 

bosqichma-bosqich amalga oshirib borildi. O‘zbek parlamentarizmi tarixiga nazar 

solsak,  1990–1994-yillarda  mamlakatimiz  parlamenti  Oliy  Kengash  nomi  bilan 

atalib, 150 deputatdan iborat edi. 1995–2004-yillarda Oliy Majlis nomi bilan atalgan 

250  deputatdan  iborat  bir  palatali  parlament  shakllantirildi.  Bir  mandatli  hududiy 

saylov  okruglaridan  saylangan  deputatlar  tarkibida  Xalq  demokratik  partiyasidan, 

«Adolat» sotsial-demokratik partiyasidan, «Vatan taraqqiyoti» partiyasidan, «Milliy 

tiklanish» partiyasidan deputatlar bo‘lib, ilk bor parlament fraksiyalari tashkil etildi. 

2005-yildan boshlab mamlakatimiz tarixida ilk bor O‘zbekiston Respublikasi Oliy 

Majlisi  ikki  palatadan  –  Qonunchilik  palatasi  (quyi  palata)  va  Senatdan  (yuqori 

palata) iborat tarzda ish boshladi. Bu 2002- yil 27-yanvarda o‘tkazilgan referendum 

va  shu  asosda  qabul  qilingan  «O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  Senati 

to‘g‘risida»  va  «O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  Qonunchilik  palatasi 

to‘g‘risida»gi Konstitutsiyaviy Qonunlar asosida amalga oshirildi. 

Parlamentda 250 kishi, jumladan, Quyi palata – Qonunchilik palatasida 150 

deputat,  Senatda  100  nafar  senator  faoliyat  ko‘rsatadi.  Senatga  Qoraqalpog‘iston 

Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan 6 nafardan, jami 84 kishi saylanadi. 

Prezident  tomonidan  tayinlanadigan  16  nafar  elyurtda  obro‘-e’tibor  qozongan 

kishilar Senatning a’zosi bo‘lishadi. 

Mamlakat parlamentining bosib o‘tgan yo‘lini tarixiy nuqtayi nazardan tahlil 

etar ekanmiz, uni shartli ravishda uchta asosiy davrga bo‘lish mumkin. Birinchi davr 

Prezident

(davlat boshlig'i)

Oliy Majlis 

(qonun chiqaruvchi 

hokimiyat) 

Vazirlar Mahkamasi 

(ijroiya hokimiyati)

Sud 

(sud hokimiyati) 

---

– 1991–1994-yillar, ikkinchi davr – 1995–2004-yillar, uchinchi davr – 2005-yildan 

hozirgi paytgacha.