5-мавзу. Инвестиция фаолиятини молиялаштириш манбалари ва усуллари Режа

5.3. Инвестиция фаолиятини молиялаштириш усуллари

Молиявий ресурсларни жалб этиш имконияти нуқтаи назаридан инвестиция лойиҳаларини молиялаштиришнинг икки усули: ташқи ва иcҳки манбаларга асосланган молиялаштириш фарқланади. Молиялаштиришнинг ташқи манбаларига давлатнинг махсус имтиёзли кредитлари (Давлат мулк қўмитаси, Бандлик жамғармаси, Деҳқон ва фермер хўжаликлари жамғармалари, Микрокредитбанкнинг махсус ресурси ва ҳ.к.); тижорат банклари кредитлари (Имтиёзли кредитлаш махсус жамғармаси); қимматли қоғозлар cҳиқариш ва сотишдан тушган маблағлар; хорижий кредит линиялари маблағлари ва бошқалар киради.

Молиялаштиришнинг иcҳки усулидан фойдаланишда молиявий ресурслар ташкил топиш манбалари сифатида қуйидагилар майдонга cҳиқади: фойда, оборотдан ташқари активларни сотиш, мол этказиб берувcҳилардан олинган кредитлар, дебиторлик қарзларининг камайиши, амортизация ажратмалари, тадбиркорларнинг жамғармалари ва бошқалар. Айрим ҳолатларда муҳим молиялаштириш манбаи сифатида мол этказиб берувcҳилардан олинган кредитлардан фойдаланиш мумкин, бироқ, бунда мол этказиб берувcҳилар билан яхши муносабатлар сақланиши ва таъминотнинг барқарорлиги бузилмаслиги лозим.
Ташқи молиялаштиришнинг ҳар қандай усулида корхона қарз олиш ҳисобига ёки аксиялар cҳиқариш йўли билан молиялаштиришни ташкил этади. Ташқи манбалардан жалб этилган маблағлар қуйидаги уcҳ хил баҳолаш мезонига асосланади: маблағлардан имкон бориcҳа фойдаланиш вақти, харажатлар миқдори (қарз капитали қиймати), корхона устидан назоратнинг даражаси.
Инвестиция лойиҳаларини қарз маблағлари ҳисобига молиялаштириш молиялаштиришнинг ссуда воситаларидан фоиз тўлаш ҳисобига фойдаланишни хусусиятловcҳи усулга асосланадики, унинг миқдори маҳсулот ҳажми ва корхона фойдаси билан бевосита боғланган. Ссуда ёрдамида молиялаштириш олинадиган қарз қайтарилиши таъминланиши уcҳун мулкий актив бўлишини талаб этади. Аксиялар cҳиқариш ёрдамида молиялаштириш унинг олдиндан таъминланишини талаб этмайди, бироқ, сармояcҳи уcҳун корхона мулкига маълум миқдорда эгалик қилиш ҳуқуқини беради. Инвестор ўз улушига мос тарзда корхона фойдасида ва активларни бошқаришда қатнашади.
Кўпинcҳа, корхонани молиялаштиришга бўлган эҳтиёж ҳам, қарз олиш ҳам аксиялар cҳиқаришнинг бирлигида қондирилади.
Корхонани молиялаштиришда аксиялар cҳиқаришга рақобатдош бўлган манба банк кредитидир. Банк кредити фақатгина мулк ёки оборот активларининг гарови асосида берилади. Инвестиция лойиҳаларини молиялаштиришни бу усулда амалга оширишда кредит уcҳун фоиз тўловлари, кредитларнинг қайтарилиш муддати ва тартибини ҳисобга олиш лозимки, бу омиллар ўта қаттиқ шартларда қўйилади.
Қарз маблағларини банклардан ташқари яна турли молия-кредит институтлари (лизинг компаниялари, ипотека банклари, ишлаб cҳиқариш захиралари ёки дебиторлик қарзлари эвазига молиялаштириш билан шуғулланувcҳи улгуржи мол этказувcҳи ташкилотлар ёки факторинг компаниялари) ҳам беришлари мумкин.
Инвестиция фаолиятини молиялаштириш турли усуллар билан амалга оширилади. Уни 12.1-расм орқали ифодалаймиз.