5-Mavzu: ertaklar va uning turlari

Tarixiy qo‘shiqlar. O‘zbek xalq og‘zaki ijodidagi tarixiy qo‘shiqlar bevosita bugungi kun repertuarida nisbatan kam uchraydigan ijro namunasidir. O‘tmishda tarixiy qo‘shiqlar ommaviy janr hisoblanganiga shubha yo‘q. Prof. Bahodir Sarimsoqov tarixiy qo‘shiqlarga shunday ta’rif beradi: «Demak, konkret tarixiy shaxs yoki voqealar tasvirlangan she’riy asar tarixiy qo‘shiq sanaladi». Marsiyada esa asar qahramonining ismi, u qilgan yaxshiliklar real hayotiy aniqlik bilan aks etgan. Xalq hayotdagi ijobiy o‘zgarishga ham, salbiy o‘zgarishga ham zudlik bilan o‘z munosabatini bildirgan. Masalan, Abdulla Qodiriy «O‘tkan kunlar» romanida Normuhammad Qushbegining Toshkentdagi bekligi davri haqida quyidagi qo‘shiq parchasini keltirgan:

Zamon-zamon dorilamon,

Normat to‘ram bo‘lsin eson.

XX asr boshlarida Namoz boshlagan harakatlar xalq tilida doston bo‘lgan. Namoz yoki Niyozga bag‘ishlab qo‘shiqlar vujudga kelgan. Keyinchalik Isfandiyor va uning amaldorlari kirdikorlarini fosh etuvchi to‘rtliklar yaratilgan:

Isfandiyor xon bo‘ldi,

Bag‘rimiz to‘la qon bo‘ldi.

Azroildan kam emas,

Olajagi jon bo‘ldi.

yoki:

Isfandiyor bo‘lgach bizning xonimiz,

Og‘zimizdan oqar bo‘ldi qonimiz,

Beva-bechoraning ahvoliga voy,

Yemakka topilmas burda nonimiz.

Bu to‘rtliklar xalq ijtimoiy hayotining hamrohi bo‘ldi. Tarixiy vaziyatga nisbatan ifodalangan g‘azab va xonga nisbatan nafrat zamonga xalq bergan baho darajasida edi. Aniqrog‘i, jazolov hukmi bo‘lib jarangladi.Umuman, XX asrning 15-25-yillari o‘rtasida yaratilgan tarixiy qo‘shiqlar son jihatdan ko‘p, sifat jihatdan mazmunli edi. Ehtimol, bu holat yurtimiz tarixiga oid turli yo‘nalishdagi tarixiy voqealarning ko‘p ro‘y berganiga bog‘liqdir. Isfandiyor, Said Ahmad, Nikolay kabi podshoh va xonlarning adolatsizligi va bosqinchilik urushlariga bo‘lgan keskin qoralovchi ayblar mazkur qo‘shiqlarning bosh mazmunini tashkil qildi.Shunday qilib, tarixiy qo‘shiqlar bevosita aniq voqea hodisa yoki aniq qahramon ishtirok etgan tarixiy davr haqida yaratilgan asar namunasi hisoblanadi.

Nazorat savollari:
1.Xalq qo‘shiqlari shu muddatgacha o‘rganilgan boshqa janrlardan qaysi xususiyati bilan ajralib turadi?
2.Xalq qo‘shiqlarining tasnifi qanday asoslanadi?
3.Mehnat qo‘shiqlari haqida so‘zlang.
4.Mavsum-marosim qo‘shiqlarining xos xususiyatlarini ayting.
5. Lirik qo‘shiqlar haqida nimalar bilasiz? Yod olgan namunalaringizni hirgoyi qilib ayta olasizmi?
6.Xalq qo‘shiqlarini bilgan shaxslardan namunalar yozib oling.

14-Mavzu: O‘ZBEK MAROSIM FOLKLORI

Reja:


1. Bolalar uchun mo‘ljallangan va bolalar tomonidan ijro etiladigan qo‘shiqlar.

2.Mavsum qo‘shiqlari.

3.Marosim qo‘shiqlari.

11. 
    Xalq qo‘shiqlari va ularning turlari haqida ma`lumot.
    
12. 
    Mehnat qo‘shiqlari.
    
13. 
    Mavsum-marosim va urf-odat qo‘shiqlari