5-мавзу: бозор иқтисодиётининг мазмуни ва белгилари

Mavzu: Bozor iqtisodiyoti sharoitida uzbekiston mintakalarida tabiiy resurslardan foydalanishning uziga xos xususiyatlari.

Reja:
Kirish

1. Bozor iqtisodiyotining mazmuni. Bozor iqtisodiyotining asosiy belgilari.

2. Bozor iqtisodiyotining afzalliklari va ziddiyatlari.

3. Resurslar cheklangani tufayli extiyojlarni kondirish muammolari

4. Bozor infratuzilmasi.

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish

Hozirgi zamon dunyo mamlakatlari iqtisodiyotining asosini – bozor iqtisodi tashkil etadi va u yer yuzidagi barcha davlatlarda har xil darajada va o’ziga xos xususiyatlar bilan rivojlanmoqda va amal qilmoqda.

Mazkur iqtisodiyotning amal qilish xususiyati ko’p asrlar davomida tarkib topib, shakllanib, bugungi kunda madaniylashgan shaklga kirib hukmron iqtisodiy tizimga aylandi.

Bozor iqtisodiyoti deganda, eng avvalo ko’z oldimizga bozor tushunchasi keladi. Bozor iqtisodiyotining markazida, albatta, bozor tushunchasi turadi. Xo’sh bozor o’zi nima? U qanday iqtisodiy tushuncha, kategoriya?

Xalq orasida, bozor deganda, alohida savdo-sotiq qilinadigan joy, xaridor bilan sotuvchi uchrashadigan joy tushuniladi. Chunki birinchi bor bozor eng avvalo sotuvchi va xaridorlarning o’z molini ayirboshlaydigan joy tariqasida paydo bo’lgan.

Qadim zamonlarda qabilalar o’zlarining ortiqcha mollari-mahsulotlarini ma’lum bir joyga olib kelib, boshqalarning mahsulotlariga ayirboshlaganlar. Mehnat taqsimotining kelib chiqishi, hunarmandchilikning rivojlanganligi va ko’plab shakl-larining paydo bo’lishi natijasida oldi-sotdi qilish uchun maxsus joy, maydonlar ajratilgan. Shu joy (maydon) bozor deb atalib, kishilar bir-birlari bilan oldi-sotdi olib boriladigan obyektga aylandi. Qadimgi davrlarda tovar ayirboshlash T-T¹ ko’rinishda, ya’ni bir tovarga boshqa tovarni ayirboshlash shu joyni o’zida, bir vaqtda sodir bo’lgan. Mehnat taqsimotining vujudga kelishi va chuqurlashuvi tufayli ayirboshlashning keng tus olishiga sabab bo’ldi. Pulning kelib chiqishi bilan esa sotish va xarid qilish ikki jarayonga bo’lingan va T-P-T² shaklida yuz bera boshlagan. Natijada tovarni sotish T-P, xarid qilish esa P-Tga aylangan. Bu jarayon zamon va makon jihatidan yuz bermasligi ham mumkin. Chunki sotuvchi o’z tovarini sotib, pulga aylantirib, boshqa vaqtda boshqa joydan o’ziga kerakli tovarlarni harid qilishi mumkin.

Pulning kelib chiqishi, savdo bilan shug’ullanuvchi, aholi ichidan tovarlarni ishlab chiqaruvchi hamda sotuvchi qatlamlar vujudga keldi. Natijada savdo bilan shug’ullanuvchi qatlam, tovarni bir joydan ikkinchi joyga olib borib, iste’molchilarga sotish bilan shug’ullanadigan – tijoratchilar paydo bo’ldi.