5-mavzu. Boshqarish ob’ektlarini analiz qilish. Dinamik va statik xarakteristikalarini aniqlash

Rostlanuvchi ob’ektning chastotali xarakteristikasi deb, ob’ekt kirish kattaligining o‘zgarishi, uning turg‘unlashgan garmonik tebranish chastotasiga bog‘liligiga aytiladi. Chiziqli turg‘unlashgan ob’ekt kirishiga doimiy chastotaning garmonik tebranishlari ta’sir qilib tursa, o‘tish jarayonining tugashiga kadar ob’ektning rostlanuvi qiymati garmonik o‘zgarib boradi. Lekin chiqish kattaligining tebranish amplitudasi va fazasi kirish kattaligining tebranish chastotasi hamda ob’ektning dinamik xususiyatlariga bog‘liq.
Ob’ekt kirishiga beriladigan davriy g‘alayonlanish sinusoidal qonun bo‘yicha o‘zgaradi deb faraz qilaylik:

bu erda, - kirish ta’sirining tebranish amplitudasi, - tebranishlarning burchak chastotasi, 1/s.
O‘tish jarayoni tugagandan so‘ng, ob’ekt chiqishida majburiy tebranishlar o‘rnatiladi, ya’ni:

bu erda, - chiqish kattaligining tebranish amplitudasi;
- faza bo‘yicha kechikish burchagi.
nisbat bilan faza bo‘yicha kechikish burchagi tebranish burchak chastotasi o‘zgarishi bilan o‘zgarib boradi. Kirish kattaligining tebranish chastotasi qancha ko‘p bo‘lsa rostlanuvchi kattalikning tebranish amplitudasi shuncha kichik bo‘ladi. Amplitudalar nisbati va faza bo‘yicha kechikish qiymatlari ob’ektning dinamik xususiyatlariga bog‘liq. Boshqacha qilib aytganda, bu parametrlar ob’ekt dinamikasini ifodalaydi.
Har bir ob’ekt uchun kesish chastotasi mavjud bo‘lib, bu chastotadan yuqorida ob’ekt «filtr»ga aylanib, yuqori chastotali tebranishlarni o‘tkazmaydi. SHuning uchun, chastotali xarakteristika rostlanuvchi ob’ekt tebranish xususiyatiga ega bo‘lgandagi chastota diapazonida eksperimental aniqlanadi. Chastotali xarakteristikalarni eksperimental aniqlash usuli yuqorida keltirilgan hollarga o‘xshash bo‘lib, unga faqat qo‘shimcha ravishda tebranishlar generatori ulanadi. Bu generator kirishning sinov ta’sirlariga sinusoidal xarakter beradi. Bu usul orqali rostlanuvchi ob’ektlarning dinamik xususiyatlari ishonchliroq aniqlanadi.

Nazorat savollari

1. 
   Rostlanuvchi ob’ekt deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Tarqalish vaqti nima?
   
3. 
   Bir va ko‘p sig‘imli ob’ektlar deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   YUklama nima va u qanday aniqlanadi.
   
5. 
   Ob’ektlarda kechikishlar qay xolatda bo‘lishi mumkin?
   
6. 
   To‘liq kechikish vaqti deganda nimani tushunasiz?
   

Adabiyotlar

1. 
   Selevsov L.I. Avtomatizatsiya texnologicheskix protsessov uchebnik dlya stud uchrejdeniy sred. prof. obrazovaniya. – m.: its «akademiya», 2014. – 352
   
2. 
   Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., Gulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish: darslik. –toshkent: o‘qituvchi, 2011. -576 b.
   
3. 
   SHishov O.V. Covremennыe texnologii promыshlennoy avtomatizatsii: uchebnik saransk: izd-vo mordov. un-ta, 2007, 250 s.