5-mavuzu: ilmiy bilishning metodologik asoslari

Nazariy tadqiqotlarning uchinchi bosqichi

Nazariy tadqiqotlarning 3-bosqichi ma’lum bir gurux xodisalarini tushuntirish uchun xizmat qiladi. Tushuntirishda avval asosiy qonundan tegishli emperik qonun chiqariladi, keyin undan o’rganilayotgan xodisani tavsiflovchi ma’lumotlar topiladi. Nazariyani tekshirishning usullaridan biri qonun asosida olingan qiymatlar tajriba natijalari bilan solishtiriladi, agar ular mos tushsa, nazariya to’g’ri deb topiladi.

Tushuntirish deb o’rganilayotgan xodisani qonunga tayanib chiqarilgan isbotiga aytiladi.
Nazariya umumiy xolda chegarasi bo’lmagan xolda ko’p bo’lgan xodisalarni o’zida jamlagani sababli uning asosida xali kuzatilmagan dalillar xaqida ham konkret axborotlar chiqarilishi mumkin, ushbu xolda u bashorat yoki oldindan ko’rish deb ataladi. Bashorat tajribada tasdiqlanadi. Bashorat o’zini ayniqsa ob’ektiv qonunlar sababli yuzaga kelishini yaqqol tasdiqlaydi.
Mantiqiy va matematik metodlar – nazariy tadqiqotlarning bosh vositasidir.
Konkretlashtirish – fanning ma’lum rivojlanish bosqichida boshlang’ich falsafiy g’oyalardan dunyoni ancha konkret ilmiy tasviriga o’tish va shu tariqa uning konkret elementlari yordamida nazariyani qurish demakdir.
Generalizatsiya deb- mutlaq xususiy xarakterga ega bo’lgan emperik bilimlardan dunyoni ilmiy tasvirining umumiy elementlariga o’tish va shu tariqa boshlang’ich emperik bilimlarni tushuntirib beruvchi nazariyani qurish uchun asos bo’ladigan jarayonga aytiladi.
2-Mavzu:Metodologiya ilmiy bilishning tarkibiy qismi Metodologiyaning umumfalsafiy darajasi

Metod" va "metodologiya" tushunchalari. Metod (yunon. metods — usul) keng ma'noda yo‘l, ijodiy faoliyatning har qanday shakli kabi ma'nolarni anglatadi. Metodologiya tushunchasi ikki asosiy mazmunga ega — faoliyatda qo‘llaniladigan ma'lum usullar tizimi (fanda, siyosatda, san'atda va h.k.); tizim haqidagi ta'limot yoki metod nazariyasi.

Metodologiya faqat metodlarni emas, balki tadqiqotni ta'minlovchi boshqa vositalarni ham o‘rganadi. Tamoyil, qoida va ko‘rsatmalar, shuningdek, kategoriya hamda tushunchalar mana shunday vositalar jumlasiga kiradi. Nomuvoziy, beqaror dunyo sharoitlarida voqyelikni metodologik o‘zlashtirishning o‘ziga xos vositalarini ajratish fan rivojlanishining «postnoklassik», deb nomlangan hozirgi bosqichida ancha dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.