5. Ma’ruzalar bo’yicha nazariy o’quv materiallar. Сименар машгулотлари

Dielektriklarning qutblanishi.
Ma’lumki, dielektriklar elektr tokini o’tkazmaydigan moddalardir. Agar dielektrik elektr maydoniga joylashtirilsa, u qutblanadi. Ya’ni undagi manfiy zaryadlar bir tomonga, musbat zaryadlar esa ikkinchin tomonga bo’linadi.
Turli dielektriklarning qutblanishini qisqacha qarab chiqamiz:

1. 
   Qutbsiz molekulalardan tuzilgan dielektriklarning qutblanishi. Bunday molekulaga benzol molekulasini misol qilib olish mumkin. Dastlab, molekulani (a) ko’rinishida ifodalash mumkin. Kuchlanganligi E bo’lgan tashqi maydon
   

4-rasm
ta’sirida molekulaning musbat zaryadi maydon yo’nalishida siljiydi. (b). Molekula deformatsiyalanadi. Elektron qobiq qarama – qarshi tomonga siljiydi. Molekula elektr dipoliga o’xshab qoladi, ya’ni u qutblanadi. Bu holda molekulaning qutblanish darajasi dielektrikning xossalariga va maydon kuchlanganligiga bog’liq.
2) Qutbli molekulalardan tuzilgan dielektrikning qutblanishi.
Ba’zi dielektriklarning molekulalari tashqi maydon bo’lmaganda ham elektr jihatdan nosimmetrik joylashgan, ya’ni ular doimiy dipol momentiga ega (masalan, suv, atseton molekulalari). Bunday molekulalarga qutbli yoki polyar molekulalar deyiladi. Lekin issiqlik harakati tufayli, bunday dipolli molekulalarning o’qlari tartibsiz joylashgan (4 a) -rasm).
Agar bunday dielektrikka tashqi elektr maydoni ta’sir etsa, bu dipolli molekulalarning o’qlari maydon ta’siri ostida tartibli joylashadi (4 b) -rasm). Dielektriklarning bunday qutblanishiga orientrlangan yoki dipolli qutblanish deyiladi.
Tashqi maydon olingandan keyin molekulalarning qutblanishi yo’qoladi. Biroq maydon olingandan keyin ham ma’lum darajada o’zlarining oreintatsiyasini saqlaydigan dielektriklar ham mavjud. Bunday dielektriklarga segnotoelektriklar deyiladi. Bunday elektriklarga signet tizimi va bariy titanatni misol qilib ko’rsatish mumkin.

2.