5. Ma’ruzalar bo’yicha nazariy o’quv materiallar. Сименар машгулотлари

10-MA’RUZA


Suyuqliklarning xossalari. Yaqin tartib. Sirt taranglik va kapillyarlik. Suyuqliklarning yopishqoqligi. Suyuq kristallar va polimerlar


Reja;

1. 
   Suyuqliklarning xossalari.
   
2. 
   Sirt taranglik va kapillyarlik.
   
3. 
   Suyuqliklarning yopishqoqligi
   
4. 
   Suyuq kristallar va polimerlar
   

Qattiq jismlarning temperaturasi ko’tarilganda uning zarrachalarining issiqlik harakati amplitudasi oshadi. Buning natijasida jism kengayadi. Jismning uzayishi uning dastlabki uzunligiga va temperaturaga proporsional

(1)
bu yerda l₀ – jismning dastlabki t₀ temperaturadagi uzunligi
(2)
l – jismning t temperaturaga isitilgandagi uzunligi α – jism yasalgan moddaning chiziqli kengayishi koeffisienti.
(1) dan quyidagini yozish mumkin:
(3)
Bundan chiziqli kengayish koeffisienti α ni topamiz:
(4)
Demak, chiziqli kengayish koeffisienti son jihatdan jismning 1 gradusga isitilgandagi nisbiy uzayishiga teng.
Chiziqli kengayish koeffisienti grad^-1 birligida o’lchanadi. Jismlarning isitilganda chiziqli kengayish hodisasidan lineykalar tayyorlashda, isitish sistemasida, strelkali termometrlar yasashda va boshqa bir qator holatlarda keng foydalaniladi.
(3) ning har ikki tomonini kubga ko’tarib, quyidagi ifodani hosil qilish mumkin.
(5)
bu yerda V₀ – jismning dastlabki hajmi, V – uni t temperaturaga isitilgandagi hajmi. – hajm kengayish koeffisienti bo’lib, u son jihatdan jism 1 gradusga isitilganda uning hajmining nisbiy oshishini bildiradi. U ham grad^-1 birligida o’lchanadi.
Hajm kengayish hodisasi asosan suyuqliklar uchun qo’llaniladi. Masalan, undan suyuqlikli termometrlar yasashda foydalaniladi. Quyidagi jadvalda ayrim moddalarning chiziqli va hajm kengayish koeffisientlari keltirilgan: