5-маъруза Мавзу: мураккаб кучланиш ҳолати

5-маъруза
Мавзу: МУРАККАБ КУЧЛАНИШ ҲОЛАТИ.
РЕЖА:
1.Нуқтанинг кучланиш ҳолати тўғрисида умумий тушунчалар.
2. Чизиқли кучланиш ҳолати.
3. Текис кучланиш ҳолати.
4.Бош кучланиш ва бош юзаларнинг йўналишларини аниқлаш.
5. Ҳажмий ва текис кучланиш ҳолатларида умумлашган Гук қонуни.


Адабиётлар:
1.М.Т.Ўразбоев. Матераллар қаршилиги асосий курси./ Тошкент, Ўқитувчи, 1973.-511 б.
2.А.Ф.Смирнов. Материаллар қаршилиги./ Тошкент, Ўқитувчи, 1988.-464 б.
3.К.М.Мансуров. Матераллар қаршилиги./ Тошкент, Ўқитувчи, 1983.-504 б.
4.А.В.Дарков, Г.С.Шпиро. Сопротивление материалов./ Москва, Высшая школа, 1963.-734 б.
5.Н.М.Беляев ва бошқалар. Материаллар қаршилиги фанидан масалалар тўплами./ Тошкент, Ўзбекистон, 1993 .-336 б.
6. Н.М.Мелиқулов Материаллар қаршилигидан мисол ва масалалар ечиш бўйича қўлланма.// Самарқанд, Сам ДАҚИ, 2010.-488 б.
7. Н.М.Мелиқулов Материаллар қаршилиги.// С.Сам ДАҚИ 2011.-736 б.
8.Н.М.Мелиқулов Материаллар қаршилиги фанидан ўқув - услубий мажмуа.// С.Сам ДАҚИ 2015 .-810 б.
I. Нуқтанинг кучланиш ҳолати тўғрисида умумий тушунчалар.

Бирор нуқтадан ўтказиладиган барча юзачаларда ҳосил бўладиган кучланишлар тўпламига мазкур нуқтадаги кучланиш ҳолати дейилади.

Нуқтанинг кучланиш ҳолатини текшириш мақсадида шу нуқта атрофида жуда кичик бир параллелипипед ажратамиз ва унинг ташлаб юборилган қисмларининг илгариги таъсирини алмаштирувчи ички кучларни нормал ва уринма кучланиш орқали ифодалаймиз (3.1 –шакл).
Бу уринма кучланишларнинг индексларини қуйидаги қоида асосида қўямиз : биринчи индекс кучланиш таъсир қилган юза нормалининг қайси ўққа параллел эканлигини; иккинчи индекс эса текширилаётган кучланишнинг қайси ўққа параллел эканлигини кўрсатади.Бу қоидага асосан нормал кучланишда бир хил иккита индекс бўлиши керак ( аммо бу бир хил иккита индексдан фақат биттасини қолдириш қабул қилинган.
Параллелипипед томонлари йўналишининг ўзгаришида кучланишлар ҳам ўзгаради ва шундай бир вазият бўладики, унда уринма кучланиш нолга тенг бўлиб, нормал кучланиш эса экстремал қийматга эришади. Бу хилдаги юзага бош юза ва бу юзага таъсир қилувчи нормал кучланиш эса бош кучланиш деб аталади.

Умумий ҳолда, ҳар қандай кучланган стерженнинг исталган нуқтасидан бир-бирига тик йўналган учта бош юза ўтказиш мумкин. Бу бош юзаларга учта бош кучланишлар таъсир қилади, уларни мос равишда ва билан белгилаймиз. Булардан ни энг катта, ни энг кичик кучланиш деб қабул қиламиз, яъни бўлади.

Агар бу бош кучланишларнинг учаласи ҳам нолдан фарқли бўлса, кучланганлик ҳолати ҳажмий ёки уч ўқли кучланиш ҳолати дейилади (3.2-шакл, в). Агар иккита бош кучланиш нолдан фарқли бўлса, кучланиш ҳолати текис ёки икки ўқли кучланиш ҳолати дейилади (3.2–шакл, б). Агар фақат биттагина бош кучланиш нолдан фарқли бўлса, кучланиш ҳолати чизиқли ёки бир ўқли кучланиш ҳолати дейилади (3.2–шакл, а).
Кейинги ҳол асосан марказий чўзилиш ёки сиқилишга қаршилик кўрсатувчи конструкция элементларида кўп учрайди.