5 m a shg ’u L ot

---

 
5- 
M A SHG ’U L OT .
 
MOTOR MOYLARINING TARKIBIGA PRISADKA TO’PLAMLARINING 
QOSHISH YO’LI BILAN ULARNING ISH RESURSINING OSHIRISH 
 
Amaliy mashg’ulot rejasi: 
1.
Motor moylariga qo‘shiladigan qo‘shilmalar samaradoligi
2.
Motor moylarining ekspluatatsion sifatini bildiruvchi fizik - kimyoviy xossalari 
3.
Motor moylarining klassifikatsiyasi 
4.
Nazorat uchun test savollari
Amaliy mashg’ulotning maqsadi:
Talabalarning motor moylariga qo‘shiladigan 
qo‘shilmalar samaradoligi, motor moylarining ekspluatatsion sifatini bildiruvchi
fizik - kimyoviy xossalari va Motor moylarining klassifikatsiyasigadoir nazariy 
bilimlarini mustahkamlash, , ko’nikma va malakalaini tarkib toptirish. 
 
Amaliy mashg’ulotning qisqacha mazmuni: 
Moylarning sifatini yaxshilash, ekspluatatsion xossalarini oshirish uchun, ularga 18-
20% gacha miqdorda qo‘shilmalar qo‘shiladi (5.3-rasm). Bular moylar sifatini 
yaxshilash uchun qo‘shiladigan maxsus moddalardir. Moyning qandaydir bitta 
xususiyatini yaxshilaydigan qo‘shilmalar bir funksional, birdaniga bir qancha 
xususiyatini yaxshilaydiganlari kompleks qo‘shilmalar deb ataladi. 
Moylarga qo’shiladigan qo’shilmalarga quyidagi talablar qo’yiladi: 
– moylarda yaxshi erishi; 
– uzoq muddat saqlanganida, harorat o’zgarganida va suv ta’sir etganida ajralib 
chiqib, cho’kma hosil qilmasligi; 
– dvigatelning moy tozalash qurilmalarida o’tirib qolmasligi; 
– issiqlik va kimyoviy ta’sirlarga turg’un bo’lishi. 
Dvigatelning ishonchli va uzoq muddat ishlashi uchun moylarga qo‘yidagi 
qo‘shilmalar qo‘shiladi: 
1)
Qovushqoqlik xossalarini yaxshilash uchun 3-4% atrofida qovushqoq 
qo‘shilmalar (
poliizobutilen, polimetakrilat,stirolni sopolimerlari) qo
’shiladi. Bu 
qo‘shilmalar molekular massasi 10000–20000 gacha bo‘lgan poliizobutilenbo’lib, 
uning molekulalari spiralsimon ko‘rinishga ega. Harorat ko‘tarilishi bilan 
spiralsimon molekulalaryoyila boshlaydi. 

---

Qishki moylarning qotish haroratini kamaytirish uchun 1% miqdorida 
depressatorlar deb ataluvchi modda qo‘shiladi. Ular moyning qotish haroratini 
pasaytirish uchun ishlatiladi, transmissiya moylari uchun buning ahamiyati katta.
Dvigatel detallari harorati yuqori bo‘lganligi tufayli qizigan detallarida lak, qurum, 
cho‘kindilar hosil bo’ladi. Moyning oksidlanishi natijasida bu zarralar o‘zaro birikib 
yiriklashib, silindr-porshen guruhining issiq detallariga o‘tiradi. Shuning uchun 
buning oldini olish maqsadida ya’ni lak va qurum hosil hosil bo‘lishini kamaytirish, 
porshen halqalari kuyishini oldini olish uchun 3-10% gacha 
yuvish 
qo‘shilmalari(kaltsiy, magniy metallariningsulfonatlari)
qo‘shiladi. 
Moylarning oksidlanishini oldini olish uchun antioksidlovchilar 
(
dialkilditiofosfat, ditiokarbamid rux,efirlar)
, yani 
oksidlanishga qarshi 
qo’shilmalar
qo‘shiladi. Oksidlanish eng zararli jarayon hisoblanadi. Oksidlanish 
maxsullarida qismlarni zanglatadigan kislotalar va betaraf moddalar-smolalar, 
asfaltenlar, karbonlar, karbiodlar bo‘lishi mumkin. Moyning oksidlanishi natijasida 
zarralari o‘zaro birikib yiriklashib, silindr-porshen guruhining issiq detallariga 
o‘tiradi, ya’ni lak va qurum hosil bo‘lishi natijasida ular tez yeyilishi mumkin. 
Shuning uchun buning oldini olish maqsadida moylarga yuvish qo‘shilmalari: 
Sulfidli birikma yoki fenol hosilasi qo‘shiladi. Ular issiq metall yuzalardagi moy 
pardasining oksidlanishiga yo‘l qo‘ymaydi.