5-Lekciya: taw jinislari h’A’m minerallar



Download 286,3 Kb.
bet18/19
Sana12.07.2021
Hajmi286,3 Kb.
#116566
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19
Bog'liq
5-tema

Kristallardin’ ko’riniwi. Minerallar izometriyaliq formada, bir h’a’m eki bag’darda sozilg’an boliwi mu’mkin.

Kristallardin ’ jupliqlari. Jupliq dep belgili bir bir mineraldin’ eki kristali birge boliwina aytiladi. Jupliqlar eritpede ju’zege kelgan kristallardin’ o’siwi waqtinda bir-birine tutasiwi h’a’m mexanikaliqaliq ta’siri h’a’mde kristall zatlardin’ polimorf o’zgeriwinen kelip shig’adi.

Minerallardin’ optikaliq qa’siyetleri. Minerallardin’ tmiqlig’i - bul olardin’ nur bag’darinin’ o’zgertirmesten turip o’zinen nur o’tkiziw qa’siyeti. Tiniqliq mineraldin’ kristall strukturasi, ren’inin’ jarqinlig’i, mayda dispers qatti h’a’m gaz-suyiq qosimshalardin’ bar boliwi, olardin’ du’zilisi, qurami h’a’m payda boliw sharayatlari qa’siyetleri menen baylanisli. Minerallar tiniqliq da’rejesi boyinsha tiniq, yarimtiniq, shetleri ag’ariwshi, tiniq emes tu’rlerge bo’linedi.



Minerallardin’ ren’i en’ da’slep iqtiyarsiz insan diqqatin o’zine tartadi h’a’m sonin’ ushin da basli belgilerinen biri sanaladi.

Nurdin’ pu’tkil qoriniwshi spektori bir tekis jutilg’anda ju’zege keliwshi axromatik ren’lerge misal qilip ren’siz taw xrustali, su’tta’rizli-aq kvarts, ku’lren’ as duzi h’a’m qara pirolyuzitti ko’rsetse boladi.



Mineral sizig’mm’ ren’i - bul onin’ poroshok h’alindag’i ren’i. Bunda mineral mu’mkin bolg’ansha maydalaniwi lazim.

Rudasiz minerallar sizig’inin’ ren’in aniqlawda aq tegis emes (g’adir-budur) farfor plastinkadan (glazurlanmag’an aq bezew plitasi, keli tu’binin’ asting’i bo’limi, aq farfor idisinin’ siniq bo’lekleri h’.t.b.) paydalanilg’an maqul. Rudali mineral sizig’inin’ ren’in aniqlawda qara ren’li plastinkadan, ma’selen, liditten (kvartsittin’ qara tu’ri) paydalaniw mu’mkin.

Mineral qatti bolg’anda plastinkada sizig’inin’ ren’in bilip bolmaydi. Bunda mineral balg’a ja’rdeminde maydalanip, kelide poroshokqa aylantiriladi. Poroshoktin’ ren’i aq fonda aniqlanadi.

Minemllardm’jiltiraqlig’i. Jiltiraqliq eki faktor ta’sirinde: kristalli ortaliqtan o’tkende jaqtiliq nurinin’ siniw ko’rsetkishi h’a’m bul ortaliq ta’repinen jutiw koeffitsienti arqali ju’zege keledi. Tiniq minerallarda en’ joqari sindiriw ko’rsetkishinde ku’shli almazta’rizli (metal emes) jiltiraqliq baqlanadi. Sindiriw ko’rsetkishi to’men bolg’an zatlar (ma’selen, ku’kirtli minerallar) a’dette tiniqemes h’a’m metalta’rizli jiltiraqliqka iye boladi. Sindiriw ko’rsetkishinin’ joqarilig’i h’a’m nur qaytariw ju’zesinin’ xarakterine baylanisli h’alda minerallar shiysheta’rizli, sa’depta’rizli, mayta’rizli, shayita’rizli, gu’ngirt h’a’m jiltiraqliqtin’ basqa tu’rlerine iye boladi. Ta’biyatta ortasha sindiriw ko’rsetkishi 1,3-1,9 bolg’an shiysheta’rizli jiltiraq minerallar san jag’inan ko’pshilikti quraydi.

Jiltiraqliq minerallardin’ ren’ine derlik baylanisli emes. Jiltiraqliqtin’ to’mendegi tu’rleri ajiratiladi: metalta’rizli, metalsiz, almazta’rizli, shiysheta’rizli, mayta’rizli, mumta’rizli, saqqizta’rizli, sa’depta’rizli h’a’m shayita’rizli. Bazida gu’n’girtjiltiraqliq ta ajiratiladi.

Minerallardin’ mexanikaliqaliq qa’siyetleri. Minerallardin’ ulaniwi degende minerallardin’ belgili bir bag’darlarda tegis ju’zeler - ulaniw tegislikleri boylap bo’lekleniwi tu’siniledi. Minerallar tu’rli ulaniwg’a iye: bazilari bir neshe bag’darlarda ju’da’ an’sat ajiralip ketedi, basqalarinda bolsa bul qa’siyet jaqsi baqlanbaydi yamasa uliwma joq. Ulaniw minerallardin’ basli diagnostikaliq belgisi bolip xizmet qiladi h’a’m qattiliq ko’rsetkishi menen birgelikte ta’biyiy materiallardin’ mexanikaliqaliq qa’siyetlerin bah’alawda ja’rdem beredi.

Bo’lekleniwdin’ an’satlig’i h’a’m onda payda bolatug’in ju’zeler xarakteri boyinsha ulaniwdin’ bir qansha tu’rleri ajiratiladi: ju’da’ toliq, ortasha, toliq emes, ju’da ’ toliq emes yamasa ulaniw joq.

Joqarida aytib o’tilgenindey, minerallar bir neshe ulaniw bag’darlarina iye boladi. Tu’rli bag’darlar boyinsha ulaniwdin’ toliqliq da’rejesi tu’rlishe boliwi mu’mkin. Ma’selen, dala shpatlari bir bag’darda toliq, basqa bag’darda bolsa ortasha ulaniwg’a iye boladi. Ulaniw bag’darlari arasindag’i mu’yesh tu’rli minerallarda bir-birinen pariq qiladi.

Ulaniw bag’darlarinin’ sani, olar arasindag’i mu’yesh, ulaniwdin’ toliqliq da’rejesi minerallardi aniqlawda bas diagnostikaliq belgilerden biri esaplanadi.


Download 286,3 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish