5-6-Amaliy mashg’ulot Gen injenerligi metodlarida ishlatiladigan fermentlar Restriksion endonukleazalar, restriktazalar

Restriktazalarningklassifikatsiyasi

• 
  Restriksionfermentlarning 3 taasosiytipi (yokisinfi) farqlanadi:
  

• 
  1 – tipdagirestriktazalar (masalan,EcoK, EscherichiacoliK12dan) ma’lumbirnukleotidketma-ketliginianiqlaydivaxuddishuketma-ketlikdanunchauzoqbo‘lmaganjoydaDNKqo‘shzanjirinikesadi, kesishjoyiqat’iybelgilabqo‘yilmagan.
  

• 
  2 – tipdagirestriktazalar(masalan, EcoRI) ma’lumbirketma – ketliknianiqlaydivao‘shaketma – ketlikichidagiDNKqo‘shspiraliningma’lumbirnuqtasinikesadi. Buturdagirestriktazalarmarkaziyyoygaegabo‘lib, simmetriyayoyidanbirxiluzoqlikdagipolindromketma – ketliklarnianqilaydilar.
  

2 – turdagirestriktazalar: restriksiya saytlarini aniqlash.

• 
  2 – turdagi restriktazalar gen injeneriyasidagi asosiy material hisoblanadi.
  

• 
  Ikkinchi turdagi restriktazala rtaniydigan ko‘pchilik saytlar uchun ular tarkibidagi ikkinchi tartib lisimmetriyaning mavjudligi xarakterlidir. Ular tomonidan aniqlanadigan ketma – ketliklarni polidromlar o‘z ichiga oladi, masalan, EcoRI restriktazasida – 5’-GAATTC-3’. Bu barcha nukleotidlar har bir zanjirda simmetriya o‘qiga nisbatan bir xil masofada joylashgan, bir – biriga komplementardir. Agar DNKning qarama – qarshi zanjirlarining kesilish nuqtalari restriksiya saytlarida bir – biriga nisbatan aralashjoylashgan bo‘lsa, u holda restriksiya natijasida yuzaga kelgan DNKning uchlarida bir zanjirli uchastkalar yuzaga keladi. Bunday uchastkalar o‘z – o‘ziga va bir – biriga komplementar, o‘zaro aloqada bo‘lganliklari sababli ularni odatda “yopishqoq” uchlar deb ham ataladi. Bir zanjirli uchastkalrga ega “yopishqoq” uchlarda 5’-uch bo‘lishi bilan birga 3’-uchlar ham bo‘lishi mumkin. Restriksiya saytlarida 5’- yoki 3’- “yopishqoq” uchlar bo‘lishining alomatlari restriksiya saytlarining yaralishiga xizmatq iluvchi DNK ketma-ketligidagi kesishi shu nuqtalarining joylashuvi bo‘lib hisoblanadi, ular simmetriya o‘qiga nisbatan o‘ng va chap tomonlarda joylashadi. Ba’zi bir restriksiyalarning kesilish nuqtalari ikkala DNK zanjirida tog‘ridan-tog‘ri birining ustida biri joylashadi. Shunday hollarda DNK kesilgandan so‘ng “yopishqoq” uchlar hosil bo‘lmay, balki “o‘tmas” uchlar hosil bo‘ladi, bu uchlarda bir zanjirli DNK uchastkalari mavjud emas.
  

• 
  Ikkinchi tipdagi restriktazalar uchun xizmat qiladigan restriksiya saytlari simmetrik emas. Masalan, H halrestiktazasi assimetrik ketma – ketlik 5’-GACGC-3’ni taniydi, bir zanjirlilari esa uzilishlarni qarama – qarshi DNK zanjiriga kiritadi, 5 va 10 nukleotidlardan tegishli ravishda o‘ng tomonga chekinadi. Hosil bo‘luvchi “yopishqoq” uchlarning nukleotidlar ketma –ketligi har bir restriksiya sayti uchun yagona hisoblanadi. Buning natijasida ushbu restriktaza ta’sirida hosil bo‘lgan DNKning resrtiksion qismi fragmentlardagi “yopishqoq” uchlar nukleotidlari tomonidan belgilanib beriluvchi ma’lumbir boshlang‘ich ketma – ketlikda bir – biriga bo‘g‘lanadi.
  
• 
  BamHI , BclI , BglIIvaXhoII restriktazalari har xil restriksiya saytlarini tanisalar ham, bir xil “yopishqoq” uchlar – GATClarni hosil qiladilar. Bunday holat SalGI , XhoI va AvaI restriktazalari uchun ham xarakterlidir (NCGA).
  

•