5- sinf uchun tarix fanidan “Yurtimizda ilm-fan taraqqiyoti

Metod: “Sharni urib tushir” metodi, “Uzum pishdi, bog’ga kir” metodi, “Begona so’z”, “Venn” o’yin texnologiyasi, “Mozaika” metodi
O’qitish shakllari: Aralash, jamoa, kichik guruhlarda ishlash;
Ko’rgazmali vositalar: Darslik, daftar, doska, bo’r, prezentatsiya slaydlari, qog’oz, markerlar;
DARSNING BORISHI:

1. 
   Tashkiliy qism: Salomlashish
   

Davomat qilish

2. 
   Uyga berilgan vazifani tekshirish:
   

1. 
   Birichi paroxodni kim va qachon qurdi?
   
2. 
   Birichi qurilgan paroxodning uznlugi va eni qancha edi>
   
3. 
   Birinchi paroxod paydo bo’lganga qadar yelkanli kemalar nima bo’lsa gina suzar edi?
   
4. 
   Birinchi paroxod soatiga qancha km tezlik bilan suzdi?
   
5. 
   Birinchi paroxoddan kim birinchi marta foydalandi va u necha kunda Yevropadan Amerikaga yetib bordi
   
6. 
   Birinchi parovozni kim va qachon ixtiro qildi?
   
7. 
   Parovoz temir izda sinab ko’rilganda nechta vagonni tortgan holda, necha km tezlik bilan yurdi?
   
8. 
   Birinchi temir yo’l qayerda qurildi va unga kim birinchi marta asos soldi?
   
9. 
   1825-yili Angliyaning qaysi shaharlariga temir yo’llar qurildi?
   
10. 
    Samolyotga kimlar asos soldi?
    
11. 
    Samolyot so’zining ma’nosi nima?
    
12. 
    Vagon nima?
    

3. 
   Yangi dars mavzusini tushuntirish: IX – XII asrlarda yurtimizda ilm-fan yuksak taraqqiyotga erishdi. Bu davrda yashab ijod qilgan buyuk bobolarimiz jahon ilm-fan taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shdilar. Ayniqsa, aniq va tabiiy fanlar taraqqiyotiga qo’shgan betakror hissalari bilan o’z nomlarini abadiylikka muhrladilar. Bu abadiylikka muhrlanganlar ro’yxati buyuk bobomiz Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy nomi bilan boshlanadi.
   

Al-Xorazmiy 783-yilida Xorazmning Xiva shahrida tug’ilgan. Dastlab Xiva shahrida ilm olib yetuk olim bo’lib yetishdi. So’ng O’rta Osiyoning o’sha davrdagi yirik ilm-fan markazi bo’lgan Marv shahrida (hozirgi Turkmanistondagi shahar) ijod qilgan. Uning ulkan ishlaridan biri hindlar kashf qilgan “0” dan “9” gacha bo’lgan o’nta raqam bilan har qanday sonni qo’shib yozish mumkinligini, uning murakkab rim raqamlaridan afzalliklarini isbotlab berdi. To’rt amal – qo’shish, ayirish, ko’paytirish va bo’lish qoidalarini yaratti.
Ahmad al-Farg’oniy. Jahon ilm-fan rivojiga ulkan hissa qo’shgan yana bir buyuk bobomiz Ahmad al-Farg’oniy 797 – yilda Farg’onaning quva shahrida tug’ildi.U matematika, geografiya, astranomiya kabi fanlar sohasida ijod qildi.

4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash: Sinf o’quvchilarni 3 guruhga bo’linb olaman. “Uzum pishdi, bog’ga kir” metodidan yurtimizda ilm-fan taraqqiyotiga o’zlarining xissalarini qo’shgan Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Ahmad al-Farobiylar haqida ma’lumot yozadi.
   

Abu Rayhon Beruniy (973-1048). Abu Rayhon Beruniy Xorazmning Kat shahrida tug’ilgan. U Xorazn ma’mun akademiyasida ijod qilgan. Beruniy, ayniqsa, astranomiya, geografiya, til, tarix kabi fanlarni puxta egallagan. Ayni paytda o’zi ham bu fanlar taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan. Beruniyning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar”, “Hindiston” kabi asarlari tarix fani uchun muhim manba hisoblanadi.
U “Hindiston” asarida ummon ortida qit’a borligi haqidagi taxminni ilgari surdi. Yevropalik sayyoh olimlar esa Beruniydan qariyb 500 yildan so’ng bu qit’aning borligini amalda isbotladilar.

Abu Ali ibn Sino. O’z zamonasida Shayx ur-rais, ya’ni “olimlar raisi”, deb ulug’langan buyuk alloma Abu Ali ibn Sino 980-yilda Buxoro shahri yaqinidagi Afshona qilshlog’ida tug’ildi. Ibn Sinoning tibbiyotga oid mashhur asari “Tib qonunlari” dab ataladi. Asar XII asrda Yevropada lotin tilida chop etildi va Ibn Sino Yevropada “Avitsenna nomi bilan mashhur bo’ldi.

Al-Xorazmiy 783-yilida Xorazmning Xiva shahrida tug’ilgan. Dastlab Xiva shahrida ilm olib yetuk olim bo’lib yetishdi. So’ng O’rta Osiyoning o’sha davrdagi yirik ilm-fan markazi bo’lgan Marv shahrida (hozirgi Turkmanistondagi shahar) ijod qilgan. Uning ulkan ishlaridan biri hindlar kashf qilgan “0” dan “9” gacha bo’lgan o’nta raqam bilan har qanday sonni qo’shib yozish mumkinligini, uning murakkab rim raqamlaridan afzalliklarini isbotlab berdi. To’rt amal – qo’shish, ayirish, ko’paytirish va bo’lish qoidalarini yaratti.

Yangi mavzuni mustahkamlash jarayonida sinf o’quvchilarini 3 guruhga bo’lib olaman. “Begona so’z” metodidan fpoydalanaman.
Al – Xorazmiy guruhiga: Al – Xorazmiy 797-yili (783) tug’ilgan. U Xorazmning Quva (Xiva) shahrida tug’ilgan. Al – Xorazmiy astranomiya (matematika) faniga asos slogan, Rim raqamlarni qiyinchilik (afzalliklarini) jixatlarini tushuntirib beridi. Al-Xorazmiy 849-yili Toshkentda (850-yili Bog’dod) vafot etdi.
Al-Beruniy guruhiga. Beruniy Buxoroda ( Xorazmda) tug’ildi. U oligohlarda (Xorazm Ma’mun kademiyasida) faoliyat yuritdi. Bizga Beruniydan xech qanday (ko’plab) asrlar yetib kelmagan. Uning “Tarix” (HIndiston) degan asari mashhur qilib yubordi. “XI asr al-Xorazmiy (Beruniy) asri deb nomladi.