5- MASHG’ULOT
MAVZU: BIOLOGIYANI O’QITIShDA XAMKORLIKDA O’QITISH
TEXNOLOGIYАSINING KIChIK GURUHLARDA O’QITISh METODI
FOYDALANISh.
Mashg’ulot maqsadi
. Xamkorlikda o’qitish texnolgiyasining metodlarini
qo’llashning texnolgik bosqichlari va xaritasini tuzishni o’rgatish.
Mashg’ulot natijalari.
1.Hamkorlikda o’qitish texnologiyasining kichik guruhlarda ijodiy izlanish
metodiga xos xususiyatlar va mohiyatini tushuntiring.
2. Xamkorlikda o’qitish metodalrini ko’rib chiqing. Ularni bir-biri bilan taqqoslang.
Kichik guruhlarda hamkorlikda o’qitish (R.Slavin 1986). Bu yondashuvda
kichik guruhlar 4 ta talabadan tashkil topadi. O’qituvchi avval mavzuni tushuntiradi,
so’ngra talabalarning mustaqil ishlari tashkil etiladi. Talabalarga berilgan o’quv
topshiriqlari 4 qismga ajratilib, har bir talaba topshiriqning ma’lum qismini bajaradi.
Topshiriq yakunida har bir talaba o’zi bajargan qism yuzasidan fikr yuritib,
o’rtoqlarini o’qitadi, so’ngra guruh a’zolari tomonidan topshiriq yuzasidan umumiy
xulosa chiqariladi. O’qituvchi har bir kichik guruh axborotini tinglaydi va test
topshiriqlari yordamida bilimlarni nazorat qilib baholaydi.
Talabalarning kichik guruhlardagi o’quv faoliyati o’yin (turnir, musobaqa)
shaklida, individual tarzda xam tashkil etilishi mumkin.
Mavzuning nomi ; Populatsiya
–
turning tuzilish va evolutsiyaning boshlang`ich
birligi
Darsning maqsadi;
Darsning ta`limiy maqsadi ;
O`quvchilarda Evolutsiya ,Genlar drayfi , Populatsion
to`lqin , Mutatsion va Kombinatsion o`zgaruvchanlik haqida bilim ,ko`nikma hosil
qilish.
Darsning tarbiyaviy maqsadi;O`quchilarda evolutsiyaning paydo bo`lishiga tasir
etuvchi omillarni bilgan holda ularda ekalogik , iqtisodiy , ahloqiy tarbiya turlarini
rivojlantirish.
Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: Evolutsiyaning boshlang`ich omilli,hodisasi ,birligi
,genlar drayfi ,populatsion to`lqin ,alohidalanish haqidagi bilimlarni darslik ,ilmiy
ommabop maqollalar, ahborot vositalari orqali rivojlantirish..
Asosiy tushunchalar: Populatsiya , mikro evolutsiya, alohidalanish , populatsion
to'lqin , genlar drayfi .
O'tgan mavzuni so'rash va xulosalash ( 15 daqiqa)
Yangi mavzu bayoni
Tur doirasidagi evolutsiya jarayonlari haqida so
‘
z yuritilar ekan, awalo evolutsiyaning,
boshlang
‘
ich birligi, materiali, hodi- sasi va omillari kabi tushunchalami bir-biridan
farq qilish zarur.
Populyatsiya evolutsiyaning boshlang*ich birligi. Har bir turga kiruvchi organizmlar
areal doirada bir xil tarqalmagan boMib, ba
’
zi joylarida siyrak, boshqa joylarda esa
zich joylashgan. Chunonchi, qayin G
‘
arbiy hududida tarqalgan.Bir turga kiruvchi
individlar- ning arealda bir xil tarqalmasligi, turli yerlarda hayot sharoitining har xil
boMishidandir. Populyatsiya deyilganda bir tur tarqalgan arealning ma'lum qismida
joylashgan shu turga mansub boshqa populyatsiyalardan ayrim belgi-xossalari bilan
farq qiluvchi, nis- batan alohidalashgan, urchib ko
‘
paya oladigan individlar yig
‘
indisi
tushuniladi.
Populyatsiya evolutsiyaning boshlang
‘
ich birligi deyilishiga sabab shuki, u tur
doirasidagi mustaqil evolut- sion rivojlanish mumkin bo
‘
Igan organizmlaming kichik
yig
‘
indi- sidir. Tur doirasida organizmlar oila, gala, poda bo
‘
lib yashay- dilar. Lekin
ular uzoq muddat shunday holatda bo
‘
lmay, tezda tarqalib ketishlari mumkin. Shunga
binoan ular evolutsiyaning boshlang
‘
ich birligi bo
‘
la olmaydi.
Mavzuni mustahkamlash uchun topshiriqlar
1. Nuqtalar o'rniga to'g'ri javobni qoying
1.............evolutsiyaning boshlang'ich birligi
2.............evolutsiyaning boshlang'ich materiali
3.............evolutsiyaning boshlang'ich hodisasi
4............evolutsiyaning boshlang'ich omillari
Javob
1. Populatsiya
2. Mutatsion va kombinativ ozgaruvchanlik
3. Populatsion o'zgarish
4. Populatsion to'lqin
2. Evolutsiyaga oid jumlalarning tushirib qoldirilgan sozlarini yozing
1.Tur doirasidagi ro'y beradigan evolutsion o'zgarishlar .......... .deyiladi
2. Tur darajasidan yuqori bo'lgan darajalarda ro'y beradigan evolutsion o'zgarishlar
.......... deyiladi
3. Tasodifiy sabablar tasirida populatsiya genetik tuzilishining o'zgarishi - genetik
avtomatik jarayonga
.......... deyiladi
4. Tur ichidagi individlarning o'zaro chatishmasligi natijasida hosil bo'ladigan turning
alohidalanishi ..........
deyiladi
5 . Tur ichidagi individlarning o'ziga xos xulq atvori bilan hosil bo'lgan turning
alohidalanishi ..............
deyiladi.
Javobi
1.Mikrovolutsiya
2. Makroebolutsiya
3. Genlar drayfi
4. Biologik alohidalanish
5. Etiologik alohidalanish
3. Turlarning alohidalanishlariga xos belgilarni to'g'ri ajratining
1, Geografik alohidalanish
2 Ekalogik alohidalanish
3 Etiologik alohidalanish
4 Genlar drayfi
5 Populiatsion to'lqin
6Populiatsiya
7 Mutatsion o'zgaruvchanlik
8 Biologik alohidalanish
Javobi
1,2,3,8
4.a) Populyatsiya to'lqini va b)genlar dreyfiga hos bo'lgan hususiyatlarni to'g'ri juftlang
1. Qulay kelgan yillarida hayvon turlarining ortishi yoki kamayishi. 2. Yogin sochin
yillarida o'simliklarning avj olib o'sishi.3. Rayt tajribasi,4. Yogin sochin ko'p bo'lgan
yillarida hasoratlarning soning ortishi. 5.Genafonddagi genlarning tasodifiy o'zgarishi,
6. Evolutsiyaning boshlang'ich omilli
1
Populiatsion tolqin
A
2
Genlar drayfi
B
Javobi
1
Populiatsion tolqin
A
1.2.4.6
2
Genlar drayfi
B
3.5
5. Quyidagi evolutsiyaning boshlang'ich a)birligi, b)materiali,d) omillari berilgan ularni
to'g'ri juftlashtiring
1. Populatsiya to'lqini , 2. Mutatsiya. 3. Genlar drayfi, 4. Kombinativ o'zgaruvchanlik,5.
Populatsiya, 6. Alohidalanish.
Javobi
a) 5
b) 2,4
d) 1,3,6
6. Berilgan jumlalarni to'g'ri yoki Noto'g'ri ekanligini ha yoki yo'q javobi orqali
izohlang
1
Genlar drayfi bu genomdagi xromosomalarning tasodifiy o'zgarishi
2
Populatsion to'lqini- populyatsiya tarkibidagi organizmlarning son jihatdan
ortib yoki nihoyatda kamayib ketishi.
3
Evolutsiyaning boshlang'ich hodisasi bu turkum genofonddining uzoq
davom etadigan yonaltirilgan o'zgarishlari
4
Geografik alohidalanish bu tur ichidagi individlarning o'zaro
chatishmasligiga olib keluvchi o'zgarish.
5
Evolutsiyaning boshlang'ich materiali mutatsion va kombinativ
o'zgaruvchanlik hisoblanadi.
Javobi
1. Yoq
2.ha
3.ha
4.yoq
5 ha
7. Olimlarning qilgan ishlari berilgan jadvalni toldiring
1
Meller
A
2
Ch. Darvin
B
3
Rayt
D
4
J. B. Lamark
E
Javobi
1
Meller
A
Genlar drayfi ustida ish olib borgan
2
Ch. Darvin
B
Letal mutatsiyalar ustida ish olib borgan
3
Rayt
D
Evolutsiyaning harakatlantiruvchi kuchlari
haqida toliq asoslab bergan
4
J. B. Lamark
E
Organik olam evolutsiyasi haqida dastlabki
fikrni bildirgan lekin harakatlantiruvchi
kuchlarni tariflab berolmagan
8. Evolutsiyaning sintetik nazariyasining qoidalarini aniqlang
1. Evolutsiyaning boshlang'ich materiali mutatsion va kombinativ o'zgaruvchanlik
bo'ladi
2. Turni tariflovchi tur mezonlari
3 . Evolutsiyaning boshlang'ich omilli populatsiya deyiladi
4. Har bir tur populatsiyalardan tashkil topgan .
5. Tur mezonlariga geografik, biologik, morfologik, fizalogik, etiologik kiradi
6. Genlar almashinuvi ko'p roq tur doirasida ro'y beradi
Javobi
1, 3,4,6
9. 57- rasmda ko'rsatilgan a)1932 yillarda , b) 1940yillarda , d) 1948yillarda , e)
1954yillarda yirtqichlar turkumi vakillarida populyatsiya to'lqini qanday bo'lgan.
1 1932yil
A
2 1940yil
B
3 1948yil
D
4 1954yil
E
1.O'sgan
2.Kamaygan
3. O'zgarmagan
Javobi
1 1932yil
A
O'sgan
2 1940yil
B
O'sgan
3 1948yil
D
O'zgarmagan
4 1954yil
E
Kamaymagan
10. a)Evolutsiyaning boshlang'ich materiali va b) Evolutsiyaning boshlang'ich
hodisasiga hos bo'lgan hususiyatlarni juftlang.
1
Evolutsiyaning boshlangich
materiali
A
2
Evolutsiyaning boshlangich
hodisasi
B
1. Mutatsion va kombinativ ozgaruvchanlik,2. Mutatsiyalarning gen , xramosoma ,
genom, sitoplazmatik turlari bor, 3. Populayatsiya genafondining nisbatan
o'zgartirishiga evolutsiyaga qo'yilgan qadam .4. Tur populatsiyasining nisbatini
taqqoslash yo'li bilan populiatsiya genafondining o'zgargan yoki o'zgarmaganligini
aniqlanadi.5. Gen mutatsiyalarining takrorlanishi juda tez uchraydi. 6. Genom
mutatsiyalari juda kam uchraydi
Javobi
1
Evolutsiyaning boshlangich
materiali
A
1.2.5.6
2
Evolutsiyaning boshlang'ich
hodisasi
B
3.4
11.Evolutsiyaning boshlang'ich omillari a) Genlar drayfi, b) Populiyatsiya to'lqini, d)
Alohidalanishga hos husisiyatlarini juftlang
1. Mutatsion va kombinativ ozgaruvchanlik,2. Rayt tajribasi 3 Mutatsiyalarning gen ,
xramosoma , genom, sitoplazmatik turlari bor, 4. Uning geografik, biologik, ekalogik
, etiologik alohidalanish turlari bor ,5.Populayatsiya genafondining nisbatan
o'zgartirishiga evolutsiyaga qo'yilgan qadam .6 Tur populatsiyasining nisbatini
taqqoslash yo'li bilan populiatsiya genafondining o'zgargan yoki o'zgarmaganligini
aniqlanadi.7) turlar soning keskin ortishi va kamayishi kuzatiladi.8) Gen
mutatsiyalarining takrorlanishi juda tez uchraydi. 9)Genom mutatsiyalari juda
kam uchraydi
a)2,
b)5,7
d)4,
12. Jumlani davom ettirining
a) Geografik alohidalanish............
b) Biologik alohidalanish .............
d) Ekalogik alohidalanish. .............
e)Etiologik alohidalanish .............
Javobi
a) Geografik alohidalanish yirik daryo, baland toglar , boshqa to'siqlar orqali alohida
turlarga bolinadi.
b) Biologik alohidalanish bu tur ichidagi o'zaro chatishtirmasligiga olib keladiga
alohidalanish
d) Har hil tur vakillaring jinsiy vaoliyati va muddati turlichaligiga bog"liq
e)Bir turga mansub hayvonlarning turli xil hulqqa ega bolishi
13 Nuqtalar o'rniga mos so'zlarni qoying
1 ..................... bu genomdagi xromosomalarning tasodifiy o'zgarishi
2. .................... bu populyatsiya tarkibidagi organizmlarning son jihatdan ortib yoki
nihoyatda kamayib ketishi.
3. ....................bu tur ichidagi individlarning o'zaro chatishmasligiga olib keluvchi
o'zgarish.
4. ?................. bu turkum genofonddining uzoq davom etadigan yonaltirilgan
o'zgarishlari
5. Evolutsiyaning boshlang'ich materiali ...............o'zgaruvchanlik hisoblanadi.
Javobi
1Genlar drayfi
2 Populatsion to'lqin
3Biologik o'zgarishlar
4Evolutsiyaning uzoq vaqt davom ettishi
5 Mutatsion va kompinativ o'zgaruvchanlik
14 Evolutsiyaning sintetik nazariyasining qoidalarini aniqlang
1. Evolutsiyaning boshlang'ich materiali mutatsion va kombinativ o'zgaruvchanlik
bo'ladi
2. Turni tariflovchi tur mezonlari
3 . Evolutsiyaning boshlang'ich omilli populatsiya deyiladi
4. Har bir tur populatsiyalardan tashkil topgan .
5. Tur mezonlariga geografik, biologik, morfologik, fizalogik, etiologik kiradi
6. Genlar almashinuvi ko'p roq tur doirasida ro'y beradi
Javobi
1, 3,4,6
15 Mikro evolutsiyaga hos hususiyatlarni aniqlang.
1
Mikro evolutsiyaga hos
hususiyatlar
A
1. Mutatsion va kombinativ ozgaruvchanlik,2. Mutatsiyalarning gen , xramosoma ,
genom, sitoplazmatik turlari bor, 3. Populayatsiya genafondining nisbatan
o'zgartirishiga evolutsiyaga qo'yilgan qadam .4. Tur populatsiyasining nisbatini
taqqoslash yo'li bilan populiatsiya genafondining o'zgargan yoki o'zgarmaganligini
aniqlanadi.5. Gen mutatsiyalarining takrorlanishi juda tez uchraydi. 6. Genom
mutatsiyalari juda kam uchraydi
Javobi
1
Mikroevolutsiyaga hos
hususiyatlar
A
1.2.3.4.6.
Do'stlaringiz bilan baham: |