418 – 18 guruh oel 017-2 Gapparov Shavkat

ijtimoiy kutishlaridir. Kutishlarning ijobat bo’lishi bir insonning sherigiga nisbatan iliq va samimiy munosabatiga sabab bo’lsa, oqlanmaslik, aksincha, nizolarni keltirib chiqaradi. Odam fe’l-atvorining turli bo’lishi esa ana shu kutishlar tizimining har bir insonda turli darajada bo’lishi bilan izohlanadi. Ayniqsa, bu narsa o’qituvchi, professor bilan o’quvchi, talaba munosabatlarida yaqqol ko’zga tashlanadi. Ijtimoiy kutishlar go’yoki bizdagi o’zgalar to’g’risidagi o’y-fikrlarimizning obrazlariga o’xshaydi. Obrazning ijobiy yoki salbiyligiga qarab, biz o’zimizni turlicha tutamiz.

Olimlarning ma’lumotlariga ko’ra, matematik amallarni, sonlar, miqdorlar, shaxmat yurishlaridagi operasiyalar kabi ma’lumotlarni odam miyasida o’rnashib qolishidan ko’ra, ijtimoiy ma’lumotlarni, ya’ni, odamlar orasida o’zaro munosabatlar tizimida ongimizga ta’sir etuvchi ma’lumotlarni esda olib qolish qiyinroq ekan, shuning uchun bo’lsa kerak, insonning ijtimoiy xulqi vaziyatga bog’liq tarzda o’zgarib boraveradi, matematik hisob-kitobga oid malaka esa umr bo’yi esda qolishi mumkin.

Ijtimoiy kutishlarga mos tarzda harakat qilish, gapirish Sharq madaniyatiga xos bo’lgan jarayondir. Bu yerda shunday jarayon sodir bo’ladiki, auditoriyaga yoqish maqsadida biror fakt haqida yoki bo’rttirib, yoki aksincha, kamaytirib gapirgan notiq, oxir-oqibat o’sha yolg’on aralash fikrlariga o’zi ham ishonib boradi, faqat shu tarzda fikrlashga odatlanadi. Ya’ni, bu o’rinda biz yana o’sha verbal harakatlarning bora-bora e’tiqodga aylanib qolishini kuzatishimiz mumkin. Ba’zi domlalar talabalarning bilim saviyasi past degan illyuziya bilan sodda, oldi-qochdi gaplar bilan ma’ruzasini tugatish odati, ularning professional mahoratiga salbiy ta’sir ko’rsatishini ham aynan shu hodisa orqali tushuntirish mumkin bo’ladi.

Ikkinchi tomondan, sodda, yuzaki, jiddiy fikrlashlarga sabab bo’lmaydigan ma’lumotlarga o’rganib qolgan auditoriya ham bora-bora notiqdan yaxshi ma’ruzani kutmaydigan, boshqa voizlarning ham har qanday talablariga e’tirozsiz qabul qiladigan bo’lib qoladi. Ayniqsa, diniy aqidaparastlikka ergashib ketgan bolalar psixologiyasida e’tiqodning shakllanishini shu orqali tushuntirish mumkin.