4-мавзу. ҚУрилишда тўрсимон графикларни тузиш

---

4-МАВЗУ. ҚУРИЛИШДА ТЎРСИМОН ГРАФИКЛАРНИ ТУЗИШ.
 
4.1. Қурилишда тўрсимон графикларнинг аҳамияти. 
 
Чизма жадвалларини бажариш жуда оддий ва қурилиш ишларининг 
боришини аниқ кўрсатиб беради. Бироқ, улар симулятсия қилинган қурилиш 
жараёнининг мураккаблигини акс эттира олмайди ва шунинг учун қуйидаги 
камчиликларга эга: 
- тақвим жадвали статик: у қурилиш жараёнининг барча динамикасини 
акс эттирмайди ва доимий равишда тузатишга муҳтож. Тузатилаётган, 
келишилган ва тасдиқланаётган бир пайтда янги ўзгаришлар рўй бермоқда, 
натижада қайта кўриб чиқилган жадвал яна ишларнинг ҳақиқий ҳолатини акс 
эттирмайди; 
- чизиқли жадвалга биноан қурилишнинг ҳозирда - орқада ёки орқада ва 
қанча давом этишини аниқлаш қийин; 
- чизиқли жадвалда битта ёки бир нечта ишларни бошқа ишларни 
бажаришда муваффақиятсизликка учраганлигини ва қанча вақтни аниқлаш 
қийин; 
- қурилиш муддатларини аниқлайдиган ишлар тақвим жадвалида 
кўрсатилмаган; иккиламчи ишларнинг аҳамияти кўринмайди, бунинг 
натижасида қурилиш раҳбарияти диққатни қурилишнинг ҳал қилувчи 
қисмларига жамламасдан барча ишларга қаратишга мажбур бўлади; 
- чизма чизиғи қурилиш майдончасида содир бўлган нуқталарни 
олдиндан айтиб беришга имкон бермайди, бу кейинги қурилиш ишларини 
бажариш учун қурилиш раҳбарининг тўғри қарорини танлашни 
қийинлаштиради. 
Тармоқ диаграммаси - бу объектда ёки бир нечта объектларда 
ишлашнинг технологик кетма-кетлигини, уларнинг давомийлигини ва барча 
вақт параметрларини, шунингдек қурилишнинг умумий вақтини кўрсатадиган 
график тасвири. 
Қурилишни бошқариш қурилиш-монтаж ишлари жараёнининг 
олдиндан ишлаб чиқилган моделига асосланиши керак, тайёргарлик ишлари 
бошлаб, объектни ишга тушириш билан якунланади. 
Тармоқ графикасининг ўзига хос хусусиятлари қуйидагилардир: 
иш ва уларни амалга оширишнинг технологик кетма-кетлиги 
ўртасидаги боғлиқлик; 
- бажарилиши асосан объектни қуриш давомийлигига боғлиқ бўлган 
ишларни аниқлаш қобилияти; 

---

- тармоқ жадвалини такомиллаштириш учун ишларнинг кетма-кетлиги 
ва давомийлигини танлаш имконияти; 
- 
қурилишнинг бориши устидан олиб борилаётган ишлар 
мониторингини олиб бориш; 
- қурилишни режалаштириш ва бошқаришда жадвал параметрларини 
ҳисоблаш учун компютерлардан фойдаланиш имконияти. 
Тармоқ схемаси тўрт элементдан иборат: иш, нуқталар, тахминлар ва 
боғлиқликлар. 
Иш - бу вақт, меҳнат ва моддий ресурсларни талаб қиладиган ва маълум 
бир режалаштирилган натижага эришишга олиб келадиган технологик жараён. 
Жадвалдаги иш узунлиги иш давомийлиги билан боғлиқ бўлмаслиги мумкин 
бўлган қатъий ўқ билан кўрсатилган (агар жадвал вақт жадвалида 
бажарилмаса). 
Кейинги ишни бошлаш учун зарур бўлган ва этарли бўлган бир ёки бир 
нечта ишни тугатиш фактига ҳодиса дейилади. Ҳодиса бир зумда содир 
бўлиши тушунилади, шунинг учун на вақт, на моддий ва меҳнат харажатлари 
талаб қилинмайди. Ҳодиса айлана шаклида тасвирланган, унинг ичида маълум 
рақам кўрсатилган - нуқта коди. 
Ҳодисалар бошланғич, якуний, бошланғич ва якуний бўлиши мумкин. 
Дастлабки нуқта объектни қуришни бошлайди ва олдиндан ишламайди. 
Ушбу тадбир тармоқ графикасини ишлаб чиқишни бошлайди. 
Якуний тадбирнинг кейинги иши йўқ ва у тармоқдаги ишларни 
тугатади.Ҳодисалар ишларни чеклайди ва ушбу иш бўйича улар бошланғич ва 
якуний бўлиши мумкин. Ушбу иш учун бошланғич нуқта ушбу ишнинг 
бошланишини белгилайди ва олдинги иш учун якуний ҳисобланади. Якуний 
нуқта ушбу ишни тугатиш фактини аниқлайди ва кейинги иш учун бошланғич 
ҳисобланади. 

---

Қурилишда, бажарилган ишлар ўртасида танаффуслар керак бўлиши 
мумкин. Бундай узилишлар технологик ва ташкилий бўлиши мумкин. 
Технологик танаффуслар бетон билан кучга эга бўлиш, ҳадделенмиş 
томнинг тагида қотиб қолиш, гипсни бўяшдан олдин қуритиш ва бошқалар 
билан боғлиқ бўлиши мумкин. 
Ташкилий танаффуслар зарур касблар гуруҳлари бошқа муассасада банд 
бўлганда, об-ҳавони ободонлаштириш ишларини бажаришни кутиб турганда 
ва ҳоказо. 
Бундай технологик танаффуслар олдиндан сезиш деб аталади. Кутиш бу 
вақтни талаб қиладиган ва моддий ва меҳнат ресурсларини сарф қилмайдиган 
жараён. Кутиш иш каби, кутиш давомийлиги ва номини кўрсатадиган қаттиқ 
ўқ билан тасвирланган. 
Қурилиш-монтаж ишларининг айрим турлари (масалан, пардозлаш 
ишлари, технологик асбоб-ускуналарни том ёпиш имкони бўлмаган ҳолда 
ўрнатиш, эр ости коммунал хизматларини ётқизмасдан пейзаж қилиш ва 
ҳоказолар) ўртасида технологик боғлиқликлар мавжуд бўлиши мумкин. 
Боғланиш (баъзан хаёлий иш деб ҳам аталади) ишнинг технологик ёки 
ташкилий алоқасини акс эттиради. Боқиш на вақт ва на ресурсларни талаб 
қилади; у ҳодисаларнинг технологик кетма-кетлигини аниқлайди. 
Боғланиш тармоқ диаграммасида чизиқли ўқ билан кўрсатилган. 
Боғланиш технологик (ишнинг зарур кетма-кетлигини кўрсатади) ва 
бригадаларни ўтиш ёки қурилиш транспорт воситаларини объектдан объектга 
кўчириш билан боғлиқ бўлган ресурс ёки ташкилий бўлиши мумкин. 
Тармоқ жадвалидаги ҳар бир иш ўз вақтига эга бўлиб, бажариладиган 
иш ҳажмлари асосида ҳисобланади. Бошланғич ҳодисадан якуний босқичга 
ўтиб, кетма-кет, иш занжири ва боғлиқликларга кўра, ҳар бир занжирда 
ишнинг умумий давомийлигини ҳисоблашингиз мумкин. 
Йўл - бу тармоқдаги доимий ишларнинг кетма-кетлиги. Ўз вақтида 
керакли йўлнинг узунлиги ушбу йўлни ташкил этган ишнинг давомийлиги 
йиғиндиси билан белгиланади. 

---

Тармоқ схемасида, давомийлиги билан фарқ қиладиган, бошланадиган 
ва тугайдиган ҳодисалар орасида бир нечта йўллар бўлиши мумкин. 
Манбадан тармоқнинг якуний ҳодисасига бўлган йўл тўлиқ деб 
номланади. Дастлабки ҳодисадан ушбу ҳодисага бўлган йўлнинг бурчаги 
олдинги деб номланади ва бу нуқтадан кейинги ҳар қандай нуқтага кейинги 
йўл кейинги йўл дейилади. 
Тармоқ схемасининг танқидий йўли - барча тўлиқ йўлларнинг энг узоқ 
(давомийлиги) бўлган манбадан якуний ҳодисагача бўлган тўлиқ йўл. Унинг 
давомийлиги тармоқдаги барча ишларни бажариш муддатини белгилайди. 
Тармоқ схемасида бир нечта муҳим йўллар бўлиши мумкин: танқидий 
йўлда ётган иш вақтининг кўпайиши умумий иш вақтини оширади; шунга 
кўра, ушбу ишларнинг қисқариши объектни қуриш муддатини қисқартиришга 
олиб келади. Тармоқдаги муҳим йўл қалинлашган чизиқ ёки бошқа йўл билан 
таъкидланган. 
Узунлиги танқидий йўлдан бир оз камроқ бўлган йўл субкритик деб 
аталади. Критик йўлда ишлаш вақтини қисқартириш орқали субкритик йўл 
муҳим ҳолатга айланиши мумкин. Критик ва субкритик йўлларнинг 
комбинатсияси тармоқ схемасида танқидий зонани ҳосил қилади. Тармоқ 
жадвалидаги танқидий зонани аниқлаш, қурилиш вақтини қисқартириш керак 
бўлганда, ёки тармоқ жадвалини лойиҳалашда ёки қурилишнинг 
ривожланишини кузатишда эътибор беришингиз керак бўлган ишларни 
аниқлашга имкон беради.