4-mavzu. Tadqiqot jarayoni bosqichlari reja: Tadqiqotlarni loyihalashtirish bosqichi Tadqiqotning texnologik fazasi

6.
 
Konferensiyalar, seminarlar, pedagogik o‘quvlari va xokazolardagi 
ma’ruzalar
va chiqishlarning 
tezislari.
Qoidaga ko‘ra, ilmiy konferensiyalar, 
seminarlar
va xokazolarni o‘tkazishda ularning ishtirokchilari ma’ruzalari va 
chiqishlari tezislari to‘plamini chop qilish qabul qilingan. Tezis – 1-3 betli bosma 
matnga ega, o‘ta qisqa bo‘lgan hujjatdir. Ularning hajmini barcha ishtirokchilar 
uchun konferensiya va boshqalar tashkiliy ko‘mitasi oldindan belgilaydi. Tezislarni 
yozishdagi asosiy vazifa – ma’ruzachi so‘zga chiquvchi konferensiya (seminar, 
simpozium) ishtirokchilariga yetkazib berishni lozim topgan, tadqiqotning eng 
asosiy natijalarining o‘ta qisqa, konspektli shaklda bayon qilinishidir. 
Barcha ilmiy adabiy maxsulotlar hajmlari shartli birliklar – mualliflik (bosma) 
varaqlarida o‘lchanadi. Bir dona mualliflik varag‘i ayrish belgilari va so‘zlar 
o‘rtasidagi “probel” larni ham qo‘shgan holda 40000 bosma belgilarni tashkil qiladi. 
Shunday qilib, bir mualliflik varag‘i – qator oralig‘i 2 bo‘lgan taxminan 23 bet yoki 
qator oralig‘i 1 bo‘lgan taxminan 16 bet mashina yozuvli matnga teng. 
Adabiy maxsulotlarni chop qilishdan tashqari, tadqiqot natijalari bo‘yicha, 
shuningdek, og‘zaki ilmiy muloqot vositasida ma’ruza qilinadi va muxokama 

---

43 
qilinadi. Og‘zaki ilmiy muloqotni tashkil qilishning asosiy shakllariga quyidagi 
shartli ta’riflarni berish mumkin: 
-
ilmiy (muammoli) 
seminar
– ishtirokchilarning nisbatan kichik guruxi 
tomonidan, yetuk olim, mutaxassis raxbarligi ostida o‘zlari tayyorlagan ilmiy 
ma’ruzlar, xabarlarning muxokama qilinishidir. Ilmiy seminarlar ham bir martalik, 
ham doimiy asosda ishlovchi bo‘lishi mumkin. Ular tadqiqotchilar jamoasi 
birikishining muhim vositasi, jamoa a’zolarida umumiy yondashuvlar, 
dunyoqarashlar shakllanishining muhim vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Ilmiy 
seminarlar, qoidaga ko‘ra, bir ilmiy tashkilot yoki bir o‘quv muassasasi doirasida 
o‘tkaziladi, garchi ularning yig‘ilishlariga boshqa tashkilotlarning vakillari ham 
taklif etilsa ham. Doimiy asosda ishlovchi seminarlarga mashxur “Pavlov 
chorshanbalari” klassik misol bo‘la oladi, uning materiallari ko‘p tomli nashrlarda 
chop qilingan, shuningdek, L.D. Landauning nazariy fizika bo‘yicha seminari ham 
bunga misol bo‘ladi; 
-
ilmiy 
konferensiya
– ilmiy yoki ilmiy va amaliy xodimlar vakillarining 
yig‘ilishidir (oxirgi holatda konferensiya ilmiy-amaliy konferensiya deb ataladi.). 
Ilmiy va ilmiy-amaliy konferensiyalar doimo muayyan mavzuli bo‘ladi. Ular 
muayyan bir ilmiy tashkilot yoki o‘quv muassasasi doirasida, mintaqa, mamlakat 
darajasida, xalqaro darajada o‘tkazilishi mumkin; 
-
ilmiy 
s’ezd
– fanning butun tarmog‘i vakillarining mamlakat 
ko‘lamidagi yig‘ilishidir. Masalan, psixologlar s’ezdi. S’ezdlarda mazkur fan uchun 
bugungi kunda dolzarb bo‘lgan muammolarning barchasi yoki katta qismi 
muxokama qilinadi; 
-
ilmiy 
kongress
– s’ezdning o‘zginasi, faqat xalqaro darajada. Masalan, 
Yevropa kongressi, Butunjaxon kongressi; 
-
simpozium
(grek tilidan aynan tarjimasi – “ziyofat”) – ilmiy 
xodimlarning muayyan, nisbatan tor bo‘lgan maxsus masala (muammo) bo‘yicha 
xalqaro yig‘ilishi;
-
ilg‘or tajriba 
mualliflik maktablari
(ustaxonalar, amaliy darslar, 
treninglar va xokazolar) – olimlar va mutaxassis-amaliyotchilarning muloqot shakli, 
bunda ilg‘or tajriba muallifi maktab qatnashchilariga o‘zining tajribasi xaqida 
batafsil so‘zlab beradi va uni namoyish qiladi. Ilg‘or tajriba maktablari bir tashkilot, 
korxona, o‘quv muassasasi doirasida yoki mintaqa doirasida, yoki butun mamlakat 
miqyosida o‘tkaziladi; 
-
mavzu bo‘yicha o‘qishlar
– muayyan tarmoq ilmiy va amaliyotchi 
xodimlarining ilg‘or tajribani umumlashtirish va yoyish maqsadidagi muloqot 
shaklidir. Mavzu bo‘yicha o‘qishlarda ma’lum mavzu bo‘yicha, masalan, yirik 
olimning ilmiy me’rosiga bag‘ishlangan, yoki muayyan tarixiy sanaga va 
xokazolarga bag‘ishlangan ma’ruzalar tinglanadi. O‘qishlar ilmiy tekshirish 

---

44 
institutida, o‘quv muassasasida, tuman, viloyat darajasida, mamlakat miqyosida 
o‘tkazilishi mumkin. 
Shunday qilib, biz tadqiqot g‘oyasidan to tadqiqotning (ilmiy-tadqiqot 
loyixasining) texnologik fazasi yakunlanadigan nuqtasi - uning natijalarini 
rasmiylashtirish va chop qilishgacha bo‘lgan qadamlar ketma-ketligini bayon qildik.