4-mavzu. Statistik jadvallar va grafiklar reja

farq  qiladi.  Ular  ijtimoiy  -  iqtisodiy  hayotimiz,  turmushimizning  turli 

tomonlarini  ta’riflovchi  kо‘rsatkichlarni  yaqqol  va  ixcham  shaklda,  о‘zaro 

bog‘lanishda ifodalab, umumiy va о‘ziga xos xususiyatlarini oydinlashtiradi. 

 

 

Jadvallar  yotiq  va  tik  tо‘g‘ri  chiziqlar  kesilmalaridan  tuzilgan 

geometrik shakl bо‘lib, qator va ustunlardan tarkib topadi. Ularda о‘rganilayotgan 

obyektlar  va  ularning  kо‘rsatkichlari  joylashtiriladi.  Har  bir  qator  va  ustun  о‘z 

nomiga,  jadval  esa  umumiy  sarlavhalarga  ega  bо‘lib,  bular  jadvalning  asosiy 

unsurlari hisoblanadi.  

 

Agarda  jadval  qatorlari  va  ustunlari  о‘z  nomlariga  hamda  umumiy 

sarlavhaga  ega  bо‘lib,  sonlar  bilan  tо‘ldirilmagan  bо‘lsa,  u  jadval  maketi  deb 

ataladi.  Har  bir  jadval  qisqa,  aniq  va  tushunarli,  shu  bilan  birga  ma’lumotlar 

ma’nosini oydinlashtiradigan sarlavhaga ega bо‘lishi kerak. 

---

 

Umumiy  sarlavhada  jadvalda  joylashgan  sonlarning  asosiy  ma’nosi 

ifodalangan bо‘lishi va shuningdek, qaysi hudud, qaysi davrga nisbatan olinganligi 

kо‘rsatilgan bо‘lishi, shuningdek, о‘lchov birligi ham berilgan bо‘lishi lozim. 

 

Statistik  jadval  chuqur  ma’noga  ega  bо‘lib,  ijtimoiy  voqea  va  hodisalarni 

ifodalashi  bо‘yicha  uni  о‘ziga  xos  mantiqiy  gapga  о‘xshatish  mumkin.  Shuning 

uchun har bir statistik jadvalning egasi va kesimi mavjuddir. Har xil kо‘rsatkichlar 

orqali  ta’riflanayotgan  statistik  tо‘plam  jadvalning  egasi,  kо‘rsatkichlar  esa 

jadvalning kesimi hisoblanadi. Jadvalning  egasi,  odatda, jadvalning chap qismida, 

kesimi  esa  о‘ng  tomonida  bо‘ladi.  Lekin  ular  aksincha  joylanishi  ham  mumkin 

(jadval 4.1 ga qaralsin). 

 

Iqtisodiy  izlanishlarda  statistik  jadvallarning  har  xil  turlari  qо‘llaniladi. 

Eganing  tuzilishiga  qarab  statistik  jadvallar  uch  turga  bо‘linadi:  oddiy,  gruppaviy 

va kombinatsion. 

 

Oddiy  jadval  deb  о‘rganilayotgan  obyektlar  va  ularning  kо‘rsatkichlari 

birma-bir rо‘yhat kо‘rinishida yozilgan jadvalga aytiladi. 

Oddiy  statistik  jadvalning  egasida  statistik  kuzatishga  jalb  qilingan 

obyektlarning nomlari yoki ma’lumotlar tegishli davrlar yozilgan bо‘ladi.  

 

Jadvalning  ega  qismida  о‘rganilayotgan  obyektning  muhim  bir  belgisi 

bо‘yicha  gruppalash  amalga  oshirilgan  bо‘lsa,  bunday  jadval  gruppaviy  jadval 

deyiladi (5.5 jadvalga qaralsin). 

 

Gruppaviy  jadval  deganda  о‘rganilayotgan  obyektlarni  bir  belgi  asosida 

guruhlash natijalarini ifodalaydigan jadval nazarda tutiladi. 

Ayrim  paytlarda  voqea  va  hodisalarni  bir  belgisi  bо‘yicha  guruhlaganda 

ularni tо‘liq о‘rganishning iloji bо‘lmaydi. Bunday paytda voqea va hodisalar ikki 

va undan ortiq belgisi asosida guruhlarga ajratilib о‘rganiladi. Buning uchun, avval 

о‘rganilayotgan hodisa tо‘plami bir belgisi bо‘yicha, keyin har qaysi guruh boshqa 

belgi  bо‘yicha  ichik  guruhchalarga  ajratiladi.  Bunday  guruhlash  natijalari  asosida 

kombinatsion  jadvalar  tuziladi.  Ular  oddiy  jadvallarga  qaraganda  voqea  va 

hodisalarning  о‘zaro  aloqasi  va  bog‘lanishlarini  chuqurroq  va  tо‘la  yoritishga 

yordam beradi.