4-mavzu sifat, son so’z turkumlari (2 soat) reja

Fe’ldan sifat yasovchi affikslar -g’/-q/-k (undoshdan keyin: -ig‘/-iq/-ik//ug`/-uq/-uk) affiksi fe’l o`zagidan anglashilgan harakat yoki holat bilan bog`liq bo`lgan belgini bildiradi. Mas: Qurug` tash uza o’ltursa erdi (Taf., 10 a). Degay-sen kim, yatibdur bir kesuk bash (Nav. MQ, 7). Bo’lman ashifta buzuq kishvar uchun (ShN, 155). Eski o`zbek tilida fe’ldan sifat yasovchi yana ayrim affikslar mavjud bo`lib, bularning qo`llanishi ancha chegaralangan va ba’zi fe’llardangina sifat yasaydi. Bulardan quyidagilarni ko`rsatish mumkin: -un — Yuzi to’lun ay-tek bolg`ay (Taf., 61 b). -ri — Quyi egriligi chindur (Lutf., 180 b).

Sifat darajalari Eski o`zbek tilida ham sifatning qiyosiy va orttirma darajalarini ifodalovchi maxsus formalar mavjud bo`lgan. Qiyosiy daraja Sifatlarda qiyosiy darajani ifodalash uchun quyidagi usullardan foydalanilgan. Sintetik usul. Bu usul sifatga -raq/-rak affiksini orttirish yo`li bilan hosil bo`ladi. Qiyosiy darajaning bu formasi sifatda ifodalangan belgining kamligini, kuchsizligini ko`rsatadi. Mas: Ul yaxshiraq turur sizga (Taf., 77 b). Qayu et tatliraq bo’lsa,.. (Rabg`., 16 b). Yana bir budnadur.., qizilroq rangi bar (BN, 362). Bizlarg`a halifa Ahmadjan namlik bir kattaraq bala erdi (Furq. II, 133). -raq/-rak affiksi ravishlarga, miqdor bildiruvchi so`zlarga, umuman, harakat yoki holat belgisini ko`rsatuvchi so`zlarga qo`shilganda, harakat yoki holat belgisining kamligini ko`rsatadi: tezrak yurdi, ko’prak keltirdi, azraq berdi kabi.

Analitik usul. Bu usul chiqish kelishigi affiksi yordamida hosil bo`ladi. Mas: Jandin artuq mehribanimg`a salam (Lutf., 222 b). Ey jandin artuq sevganim, qasd etma axir janima (Sakk., 17 b). Mundin yaxshi at bo’lmas (Sh. tar., 44).
Eski o`zbek tilida bu usul nisbatan kam qo`llangan
Murakkab usul. Bu usul sintaktik va analitik usullarning birikuvidan hosil bo`lib, eski o`zbek tilida keng iste’molda bo`lgan. Mas: Qamug`din azizrak do’stum Muhammad turur (Rabg`., 95 a). Mundin yaxshiraq guvah bo’lmas (Sh. tar., 54).