4-Mavzu: shaxs psixologiyasi va kasbiy shakllanish. R e j a

Shaxs tuzilishining uch tarkibiy qismi. Shunday kilib, shaxsning tuzilishiga, birinchi navbatda, uning individualligini kishi extirosining, ichki kiyofasining, kobiliyatlarining tuzilishida mujassamlashgan shaxs psixologiyasinianglab yetish uchun zarur, lekin yetarli bulmagan sistemali tarzda tuzilish kiradi. Shu tarika shaxs tuzilishining birinchi tarkibiy kismi-uning individ ichkarisidagi (interindivid) kichik sistemasi aloxida namoyon buladi. 
Shaxs uzi birikib ketgan jamiyat bilan, guruxlar bilan xakikiy munosabatlar sistemasida sub'yekt bulib, individning organik gavdasi ichidagi allakanday yopik bushlikdagina joylashgan bulishi mumkin emas, balki u uzini 
individlararo munosabatlar bushligida namoyon kiladi. Individ uz xolichaemas, balki shaxslararo birgalikdagi xarakatning xech bulmaganda ikkita individ (amalda birlik, gurux, jamoa) jalb etiladigan jarayonlari ana shu uzaro 
birgalikdagi xarakat ishtirokchilaridan xar birining shaxsi namoyon bulishi sifatida talkin kilinishi mumkin. 

Intraindivid va interindivid kichik sistemalari shaxsning uzini namoyon kilishining barcha jixatlarini aks ettira olmaydi. Shaxsning tuzilishini tarkib toptiradigan uchinchi bir qismni-metaindivid (individning ustki kurinishi) kichik tuzilishini xam aloxida kursatish imkoniyati mavjuddir. Bunda shaxs individning organik gavdasidan tashkariga chikarilib kolmasdan, balki uning boshka individlar bilan "shu yerda va endilikda" mavjud bulgan alokalaridan xam tashkarida joylashtiriladi. Bunday xolda sub'yektning uz faoliyati yordamida bilib yo bilmasdan boshqa kishilarga utkazadigan "jamgarmalari" psixologning dikkat markazida buladi. Bu bilan individ shaxs sifatida uzi bilan u yoki bu darajada boglik odamlarning akliy va xissiy-irodaviy jixatlarida faol tarzda xosil qilinadigan tub uzgarishlar sub'yekti bulib xizmat qiladi. Gap sub'yektning boshka individlarga ta'sir utkazishi 

chogidagina emas, balki bevosita bir laxzali uzaro birgalikda xarakat kilish chegaralaridan tashkarida xam uzligini boshqalarda uziga xos davom ettirishdek faol jarayon xakida bormoqda. Sub'yektning uzligini boshqa individda
davom ettirishdan, boshka kishilarga utkazilgan "jamgarmalar" xisobiga uzining shaxs sifatida boshkalar "kungildagidek" urnashib kolishni ta'minlashdan iborat bulgan bu jarayon ayersonalizasiya (personajlashtirish) degannom olgandir. 

Shunday kilib inson shaxsning tuzilishi uchta tarkibiy qismdan uchta kichik  sistemadan iboratdir: 

shaxsning individualligi uning shaxslararo munosabatlar sistemasida va boshqa odamlarda gavdalanganligi xamda shaxsning uzi kelib chikishiga kura individlararo ijtimoiy aloqalar va munosabatlar sub'yekti sifatida mavjud bulishiga barcha, uchala jixatning birligida ta'riflangan bulishi shart. 
Shaxsni uning barcha uchala kichik tuzilishi jixatidan taxlil etishning birliginiuning obru-e'tiborligi kabi muxim ta'rifi misolida kurib chikamiz. 

Obru-e'tibor individlararo munosabatlar sistemasida tarkib topadi va gurux ning rivojlanish darajasiga boglik xolda bir xil jamoalarda kat'iy avtoritarizm kuchlining xuquqi tan olinish sifatida afzalligiga kura "xokimiyat obru-e'tibori" sifatida namoyon bulsa boshkalarida ya'ni yuksak darajada uyushgan guruxlarda esa "obru-e'tiborning" demokratik "xokimiyati" sifatida yuzaga chikadi. Bunda shaxsiy xususiyatlar guruxga xos xususiyat guruxning xususiyatlari esa shaxs xos xususiyatlar sifatida (shaxsning interindivid kichik sistemasi) xizmat kiladi. Shaxsning metaindivid kichik sistemasi doirasidagi obru-e'tiborlilik bu individlarning axamiyatga molik xolatlarda uzlari uchun axamiyatli karorlar kabul kila olish xukukining boshkalar tomonidan tan olinishi u uz faoliyati bilan kushgan xissaning shaxsga tegishli faoliyatlari natijasidir. Yaxshi rivojlanmagan guruxlarda bu uning a'zolari moslashuvchanligining natijasi bulsa jamoa tusidagi guruxlarda jamoaning uzini uzi belgilashi samarasi xisoblanadi. Shunday kilib jamoadagi obru-e'tiborlilik bu sub'yektning avvalo boshkalarda (ba'zida u uz obru-

etiborining qay darajada ekanligini bilmasligi xam mumkin) va fakat shumunosabat bilan sub'yektning uzida yuksak darajada gavdalanganligi demakdir. Nixoyat, shaxsning individ ichidagi "bushligi"da-sub'yektning 
psixologik fazilatlari kompleksidir: birinchi xolda uzboshimchaligi, kattikkulligi, uziga ortikcha bino kuyishi tankidni yoktirmasligi bulsa boshka xollarda-prinsipialligi bexad akilliligi xayrixoxligi me'yorida talabchanligi 
(shaxsning interaindivid kichik sistemasi) va xokazolar. 
Shaxsning metaindivid kichik sistemasi kishining eng muxim ma'naviy extiyojlaridan biri-shaxs darajasiga kutarilish extiyojini ya'ni uz faoliyati bilan boshka odamlarning akliy va xissiy jabxalarida ular uchun axamiyatga 
ega bulgan uzgarishlar yasashiniboshkalardan kuprok darajada ifoda etadi. Bunday extiyoj sub'yekt tomonidan anglanilgan yoki anglanilmagan bulishi mumkin, bir kishida u ancha terok,boshka birovida esa sekinrok bulishi, uning ruyobga chikarilishi boshka odamlar uchun ijobiy yoki salbiy okibatlar keltrishi mumkin, nixoyat, bir kishida bu extiyojlarni kondirish uchun vositalar mavjud bulishi (yuksak darajada bilimdonligi, yoxud xissiy olimining boyligi, yoxud turli xildagi kuplab mamlakatlarga egalik yoxud bexad mardligi va kat'iyligi yoxud ana shu fazilatlarning xajmi evaziga) mumkin boshqasida esa bunday vositalar ancha cheklangan buladi.