4-mavzu. Psixologik tadqiqot metodlari klassifikatsiyasi va metod turlari Reja 1

 

---

O‘lchov
– ma’lum qoidalarga muvofiq voqealar va ob’ektlarga raqamlarni qo‘yib, yozish raqamli 
tavsiflarni, narsa – buyum va hodisalarga qo‘shilib yozilishining eng oddiy metod – ularni qayd etishdir. Qayd 
etishning mohiyati shundaki – qandaydir belgini ajratib kuzatish va eksperimentda shu belgisi bo‘lgan predmet 
yoki hodisa paydo bo‘lsa shu holat muntazam qayd etib boriladi. Masalan, o‘qish sabablarini o‘rganishda 
so‘rovnoma asosida javobning u yoki bu variantini tanlangan talabalar sonini aniqlashadi qayd etish 
natijalariga statistik ishlov berish o‘rganilayotgan hodisalarga nisbatan ayrim muhim umumlashgan va 
xulosalarni qilish imkonini beradi. Qayd etishning muhim xususiyati shundaki, u psixologik – pedagogik 
tadqiqotlarda ko‘p uchraydigan hol bo‘lib, ya’ni o‘rganilayotgan xodisalarning belgilarini aniqlash, imkoni 
bo‘lmagan hollarda ham miqdoriy jihatlarini tahlil qiladi. 
Masalan talabalarning bilim va malakalari darajasini, u yoki bu ma’naviy sifatlarining rivojlanishi bu 
ta’lim metodining samarali darajasini to‘g‘ri o‘lchash qiyin. Ammo shunga tegishli voqealarni – xatolar, o‘zini 
tutishi va hokazolarni qayd etib, bu sifatlarning ma’lum miqdoriy tavsifini olish mumkin. Demak, ular paydo 
bo‘lishining qonuniyatlarini o‘rganish mumkin. 
Ma’lumotlarga miqdoriy tavsif berishning keyingi metodi – tartibga solish operatsiyasidir. Uning 
mohiyati shundaki, o‘rganilayotgan hodisalar ma’lum belgi hajmining o‘sish yoki pasayish tartibida 
joylashadi. Keyin ob’ektlarning har qaysi guruhiga o‘sish yoki pasayish qatoridagi bir guruh o‘rniga tegishli 
bo‘lgan son bo‘ladi. Bu ob’ektlarda o‘rganilayotgan sifatning tartibini ko‘rsatib beruvchi sondir. 
Ma’lumotlarni tartibga solgandan keyin ularni guruhlashadi. Buning uchun o‘rganilayotgan sifat 
ma’nosini ma’lum intervali o‘lchov belgisi deb qabul qilinadi. O‘rganilayotgan hodisalarda belgi ma’nosi 
necha marta shu o‘lchov birligi kuzatilayotgan ob’ektda namoyon etilishi son bilan belgilanadi. Ma’lum 
sabablarga ko‘ra, matematik apparatni qo‘llashda va o‘lchovda qiyinchiliklar kelib chiqadi/ 
O‘lchov natijasida olingan miqdoriy sifatlar matematik statistika usullari yordamida ishlab chiqiladi va 
bu empirik natijalarni umumlashtirishga “Tasodifiy” natijalar sababini tushuntirishga unga ma’lum ishonarli 
izoh berishga imkon beradi. Amaliy psixologiyada miqdoriy ma’lumotlarga ishlov berishning eng keng 
tarqalgan usullari – 
dispersion
, korrelyatsion va omilli tahlil usullaridir.