4-mavzu Psixolog kasbiy faoliyati va psixologiya metodlari

4.7. Proektiv metodikalar tavsifi.
Proektiv testlar (oldinlab, ilgarilab namoyon etish ma’nosini bildiradi): proeksiya natijalarini psixologik talqin qilishga asoslangan shaxsni yaxlit o‘rganishga qaratil-gan metodlar majmuasi proektiv testlar deyiladi. Psixologik himoyalanishdan tashqari, favquloddagi vaziyatda individualligini o‘ziga xos namoyish etish kabilarda mujassamlashadi. Bunday testlar turkumi assotsiativ (tugallanmagan gaplar yoki hikoya), ekspressiv (psixodrama, o‘yinlar, ishbilarmandlik o‘yinlari, sotstrening, erkin mavzuda rasm chizish) turlariga ajratiladi. Shaxsning ichki dunyosi mohiyatini sub’ektning shaxsan o‘zi to‘laroq namoyish etishga xizmat qiladi.
Shunday qilib, testlar qatoriga yutuqqa (maqsadga) erishish testlari (ular darsliklarda berilgan bilim, malaka darajalarini baholashga qaratilgan), intellekt testlari (akliy taraqqiyot daraja-sini o‘lchashga mo‘ljallangan), shaxslilik testlari (inson irodasi, emotsiyasi, qiziqishi, motivatsiyasi va hulqini baholashga yo‘nalti-rilgan diagnostik metodlardan iboratdir), shaxs «loyihasi» (proektiv) testlari (savollarga bitta aniqjavob berish talab qilinadi, javoblarni tahlil qilib, shaxs xususiyatlarining «loyihasi» ishlab chiqiladi), qobiliyat testlari, xotira testlari kiradi.
Endi testga ayrim misollar keltiramiz.
Ortiqcha so‘zni chiqarib tashlang:
A) Yenisey, Dnepr, Sirdaryo, Amur (javob: Dnepr - u Yevropada joylashgan);
B) Petrozavodsk, Ijevsk, Siktivkar, Abakan (javob: Abakan - u Osiyoda joylashgan).

4.8. Psixodiagnostik metodlar imkoniyatlarining chegaralanganligi.
Psixologik testlar va shaxs so‘rovnomlaridan foydalanishda ularning yutuq va kamchiliklari to‘g‘risida yaqqol tasavvurga ega bo‘lish mutaxassis faoliyati samaradorligini ta’minlashning muhim shartlari hisoblanadi.
Psixologik testlarning qadr-qimmati quyidagi sifatlari bilan belgilanadi:
1. Testni tadbiq etish sharoitlari va ularning natijalarni standartlashtirilganligi.
2. Test metodikalarni o‘tkazishda foydalanuvchilarning ma’lumotlik darajasiga bog‘liq bo‘lmagan holda tayyorlab qo‘yish mumkin. Bu esa test batareyalari bo‘yicha kompleks xulosalar tayyorlashda yuqori malakali psixologni jalb etish kerak emas, degan ma’noni bermaydi;
3. Operativlik va tejamkorlik. Tipik testlar qisqa topshiriqli seriyalardan tashkil topadi. Ularni bajarish uchun esa juda kam vaqtni oladigan bo‘ladi va odatda testlar bir soatdan oshib ketmaydi. Ba’zi shaxslilik testlari bunday chegaradan chetga chiqishiga ham to‘g‘ri keladi.
4. Baholarning miqdoriy differensiallashgan xarakterga egaligi. Test shkalalari va standartlashganlik uning aniqlovchi instrumenti sanaladi, hamda o‘lchanayotgan xususiyatni miqdoriy baholash imkonini beradi (bilim, ko‘nikma, malaka). Yaxshi test o‘quvchilarni uch toifaga ajratib beradi. A’lochi, o‘rta va qoloq. Qutbli xarakterda esa qobiliyatli va talantli, ishonchlilikning yo‘qligi bilan o‘ta ishonchsizlik (mutlaqo tayyor emaslikni) ajratishga olib keladi. Bundan tashqari test natijalarining miqdoriy testlarning yaxshi ishlab chiqilganligi imkoniyatlarini baholab beradi.
5. Optimal maqbul murakkablik. Professional tarzda tayyorlangan test topshiriqlari optimal murakkablikka ega bo‘ladi. Bunda o‘rta sinaluvchi maksimal miqdordagi ballning 50 foizini to‘play olishi kerak. Bu dastlabki, psixometrik eksperiment vaqtida aniqlanadi.
6. Ishonchlilik.
7. Adolatlilik. Yaxshi test barcha tekshiriluvchilar uchun bir xil shart-sharoit qo‘yiladi.
8. Kompyuterlashtirish imkoniyati. Ommaviy test tadbirlarini o‘tkazishda uning natijalarini qayta ishlash va vaqt tejamkorligini oshirishga yordam beradi. Testlarni kompyuterlashtirish axborot xavfsizligini ta’minlashning eng maqbul yo‘li sanaladi.
9. Psixologik adekvatlik. Bu optimal murakkabligini muhim psixologik sababi hisoblanadi. M: Stressga chidamlilik.