4-mavzu. O`Rta osiyodagi dastlabki va temuriylar davrigacha bo`lgan iqtisodiy g’oyalar

Uchinchi guruh iqtisodiy g`oyalar esa, mulk va meros masalalariga qaratilgan. 
Mulkning muqaddasligi, birovning mulkiga xiyonat (ayniqsa omonatga xiyonat) qoralanadi, 
hatto biron odamning mol-mulkiga hasad qilish ham katta gunoh deb hisoblanadi.
Yerga mulkchilik munosabati to`g`risida ham alohida fikrlar lo`nda bayon etilgan. 
Masalan Moida surasining 40-oyatida yerdan unumli foydalanib, olingan narsalargina insonga 
tegishli ekanligi ta'kidlangan. 
Islomda jamiyatning tengsizligi taqdiri azaldan deb tan olinadi, ammo halollik va 
to`g`rilikka buyuriladi, yolg`on ishlatish, o`g`rilik, mehnatsiz daromad topish man etiladi. Bu 
xatoga yo`l qo`yganligi uchun qattiq jazo choralari belgilanadi (Moida surasi, 38-oyat), "ammo 
kim bunday jabru-zulmdan keyin tavba qilib, o`zini tuzatsa, albatta olloh tavbasini qabul qilar" 
(39-oyat). 
Alloh Taoloning Qur'oni Karimda qarz olish va berish, meros, uni taqsimlash (4-sura, 
8-oyat), yetim-yesirlarga muruvvat, xayr-ehson qilish haqidagi oyat karimalaridan kelib 
chiqadigan g`oyalar hamda soliq turlari va miqdori ham katta ahamiyat kasb etadi. Yetim-
yesirlar haqiga xiyonat qilish eng katta gunohlardan deb e'lon qilingan. Shuningdek, o`zaro 
yordam ham zarur, lekin yomon ishlarda va dushmanlikda emas, deyiladi. 
Islom ta'limotini chuqurroq tushunishda Qur'oni Karimdan keyingi hujjat 
payg`ambarimiz Muhammad Alayhissalomning Hadisi Shariflari hisoblanadi. Hadisi 
Shariflardan quyidagi namunalarni keltiramiz: 
·Munofiqlik belgisi uchtadir: yolg`on so`zlash, va'dasining ustidan chiqmaslik va 
omonatga xiyonat qilish. 
·Amirning sovg`a olishi harom va qozining pora olishi dindan chiqishdir. 
·Boylarning uyiga kamroq kiringlar, aks holda Tangrining sizlarga bergan ne'matlarini 
pisand qilmagan bo`lasizlar.
·Tilanchilik quyidagi uch toifadan birigagina joizdir: 1. Xun to`lovchiga; 2.Og`ir 
qarzdorga; 3.Miskin qashshoq kishiga. 
·Ekmoq niyatida qo`lingizda ko`chat turgan paytda bexosdan qiyomat qoyim bo`lib 
qolishi aniq bo`lganda ham, ulgursangiz uni ekib qo`yavering. 
·Kimki hayotda tejamkor bo`lsa, zinhor qashshoqlikka tushmaydi. 
·Pora beruvchi ham uni oluvchi ham do`zahga mahkumdir. 
·Ilmga nisbatan go`yo go`pon kabi posbon bo`linglar, lekin ilmni faqat rivoyat 
qilguvchi bo`lmanglar. 

---

 Shuni alohida ta'kidlab o`tish kerakki,