4-mavzu. Makroiktisodiy bekarorliklar: inflyatsiya va ishsizlik reja

P-P_-1
 = ----------*100
P_-1 bunda: – yillik inflyatsiya sur’ati;
P - joriy yilning narxlar indeksi;
P_-1 - o‘tgan yilning narxlar indeksi.

Inflyatsiyani mikdoran o‘lchash uchun makroiktisodiyotda «70-mikdor koidasi» deb atalgan usuldan xam foydalaniladi. Bu usul narxlarning barkaror o‘sishi sharoitida inflyatsiya darajasi necha yilda ikki baravarga oshishini aniklash imkonini beradi. Buning uchun 70 ni yillik inflyatsiya darajasiga bo‘lish kifoya:
Baxolar ikki martaga 70
oshishi uchun zarur = ----------------------
yillar soni 

Misol uchun, yillik inflyatsiya darajasi 7 % ga teng bo‘lsa, taxminan 10 yilda baxolar ikki martaga oshadi, ya’ni, (70:7 = 10).

Real YaMM va jamgarmaning necha yildan so‘ng ikki marta oshishini xisoblash zarur bo‘lgan xollarda xam «70-mikdor koidasidan» foydalaniladi.


5.Talab va taklif inflyatsiyasi.


Talab inflyatsiyasi iktisodiyotda talab keskin oshib ketishi va uni ishlab chikarishning real xajmi bilan kondirish mumkin bo‘lmay kolgan sharoitlarda kelib chikadi. Ya’ni, to‘lik bandlilikka yakin sharoitda iktisodiyotning ishlab chikarish imkoniyatlari o‘sib borayotgan yalpi talabni kondirolmaydi. Ortikcha talab esa real tovarlar baxosining ko‘payishiga iktisodiy bosim beradi va talab inflyatsiyasi kelib chikadi. Yoki, oddiy so‘zlar bilan aytganda, «xaddan ziyod pullar xaddan kam tovarlarni ovlaydi». Talab inflyatsiyasini keltirib chikaruvchi asosiy sabablar axolining ish bilan to‘lik bandligi va ish xakining oshib borishi xisoblanadi. Demak, inflyatsiya talab, taklif, ish bilan bandlik, baxo, ishlab chikarish sur’atlari kabi ko‘pgina omillarga boglik.
Iktisod pasayish xolatida bo‘lganda mamlakatda jami talab oshsa, ishlab chikarish xajmi ko‘payadi, ishsizlik kamayadi, baxo darajasi esa deyarli o‘zgarmaydi yoki kam mikdorda o‘zgaradi. Baxo o‘zgarmasligining sababi shundaki katta xajmdagi bo‘sh turgan mexnat va xom ashyo resurlarini shu o‘zgarmas baxoda ishga tushirish mumkin bo‘ladi. Chunki, ishsiz yurgan kishi ish xakini oshirishni talab kilmaydi, uning uchun ishga yollanishning o‘zi kifoya xamda ko‘shimcha stanok sotib olishga xojat yo‘k.
Bundan tashkari, baxo ishchi kuchini to‘la ish bilan bandligiga erishishdan oldin xam oshishi mumkin. Ya’ni, ba’zi sanoat korxonalarida bo‘sh turgan resurs va zaxiralarni ishlab chikarishga ertarok to‘lik jalb kilinadi, natijada ular talabning o‘sishiga mos ishlab chikarishga, taklifga erisha olmaydi. Talab, taklifdan ko‘payib ketadi, natijada baxo yana osha boshlaydi.