4-мавзу. ҚИшлоқ ХЎжалиги ялпи ва товар маҳсулотлари, кенгайтирилган ишлаб чиқариш режа

Қишлоқ хўжалигида ялпи даромадни ҳисоблаш қуйидагича амалга оширилади. 
Таннарх бўйича ҳисобланган қишлоқ хўжалиги ялпи маҳсулоти қийматига, маҳсулот 
сотишдан олинган фойда қўшилади. Ҳосил бўлган ялпи маҳсулот қийматидан жорий 
йилдаги барча моддий харажатларни айириб ташлаб, ялпи даромад топилади.
ЯМК + Ф(З) – МХ = ЯД (17.4) 
Ялпи даромад миқдори ялпи маҳсулот ҳажми билан тўғри боғланган ва моддий 
харажатлар миқдори билан тескари боғланган.
Ялпи маҳсулот миқдори қанча кўп бўлиб, моддий харажатлар шунча оз бўлса, ялпи 
даромад суммаси шунча кўп бўлади.
Ялпи ҳамда соф даромад барча турдаги харажатлар ҳисобига ташкил топади. Ялпи 
даромаднинг таркиби қуйидаги келтирилган формулада кўрсатилган: 
ЯД = МХ + СД (17.5) 
Моддий харажатлар ва меҳнат ҳақи фонди маҳсулот таннархини ташкил этишини 
билган ҳолда, соф даромадни ялпи маҳсулот қиймати ва таннарх ўртасидаги фарқ шаклида 
ҳам аниқлаш мумкин. 
СД = ЯМК – Т (17.6) 
Соф даромадни ялпи даромад ва меҳнат ҳақи фонди ўртасидаги фарқ сифатида ҳам 
аниқлаш мумкин. 
 СД = ЯД – МХ (17.7) 
Соф даромад давлатнинг марказлашган даромадига (ДМД), ноишлаб чиқариш 
сфераси харажатларини қоплашга кетадиган, ижтимоий истеъмол, фондларига (ИИФ) ва 
жамғариш фондига (ЖФ) бўлинади. 
СД = ДМД + ИИФ + ЖФ (17.8) 

---

Қишлоқ хўжалиги ялпи маҳсулотининг тақсимланиши қуйидаги схемада 
кўрсатилган 
Жамғариш фонди қишлоқ хўжалигида кенгайтирилган такрор ишлаб чиқаришнинг асосий 
манбаи ва зарурий резервлар яратиш манбаи ҳисобланади. Кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш 
суръатлари ва имконияти жамғаришнинг абсолют миқдорига ҳамда унинг соф даромаддаги 
ҳиссасига боғлиқ. Жамғаришнинг нисбий миқдорини аниқлаш учун унинг меъёри (ЖМ) 
ҳисобланади. У соф даромаднинг жамғаришга йўналтирилган қисмининг жами соф даромад 
суммасига нисбати билан аниқланади: 
ЖФ 
ЖМ = -------- * 100 (17.9) 
СД 
Ялпи маҳсулотнинг таркибида шахсий истеъмол фонди ва жамғариш фонди 
ўртасидаги рационал нисбат аҳамиятга эга. Унинг ташкил топиши маҳсулотнинг таннархи 
ва баҳоси, бинобарин харажатлар рентабеллиги даражасига боғлиқ. Республикада қабул 
қилинган «Меҳнат Кодекси», «Солиқ Кодекси» ва бошқа қонун ҳужжатлариларидан 
оқилона фойдаланиш истеъмол ва жамғарма фондлари ўртасидаги боғланишни таъмин 
этади ва бозор иқтисодиёти самарадорлигини оширади.