4-мавзу. Инновацион лоийҳаларни молиялаштириш

4-МАВЗУ. ИННОВАЦИОН ЛОИЙҲАЛАРНИ МОЛИЯЛАШТИРИШ.

1. 
   Хавфларни баҳолаш, илмий-тадқиқот ишларининг хавфларининг ўзига хос хусусиятлари ва натижаларни амалга ошириш, лойиҳа бюджетига хавфларнинг таъсири.
   
2. 
   Лойиҳанинг имкониятлари: бўш ресурслар ва илмий-техник захираларнинг мавжудлиги. Лойиҳани рад этиш.
   
3. 
   Лойиҳани молиялаштириш манбалари ва механизмлари.
   

4.1.Хавфларни баҳолаш, илмий-тадқиқот ишларининг хавфларининг ўзига хос хусусиятлари ва натижаларни амалга ошириш, лойиҳа бюджетига хавфларнинг таъсири
Мамлакатимизда сўнгги йилларда кўплаб ўзгаришлар ислоҳотлар, замонавийлаштириш дастурлари ҳамда ривожлантириш лойиҳалари асосида амалга оширилди. Мамлакатимизни стратегик ривожлантириш жараёнида инновацион майдонга кириб боришга интилиши билан бевосита боғлиқдир. Бу, бир томондан, ички иқтисодиёт объектив топилган маълум бир умумий иқтисодий дастурсизлик билан боғлиқ. Бошқа томондан, ақлли ва пухта ўйланган позициялар оқимининг кўпайиши кузатилмоқда, бу давлат инновацион сиёсатининг йўналиши аста-секин ўсиб боришини англатади. Шу муносабат билан яна бир бор инновацион лойиҳаларни молиялаштиришга бўлган ёндошувлар алоҳида мавзуга айланади.
Инвестицион лойиҳалар фаолиятининг тури сифат иқтисодий дастурда инновацион лойиҳа стандарт ривожланиш ёндашуви ва иқтисодий дастур методологиясига асосланган ҳолда бизнесни ривожлантиришнинг ушбу шаклига хос бўлган асосий хусусиятларга эга. Шу билан бирга, лойиҳанинг ушбу тури инвестиция вазифаларининг катта ҳажм иқтисодий дастури юқори инвестицион самарадорлиги билан ажралиб туради. Мутахассисларнинг фикрича, инновацион лойиҳалар учун ички даромадлилик даражаси 70% дан ошиши керак. Бироқ, ҳозирги кунга қадар кўплаб хорижий ва миллий экспертлар, маҳаллий амалиётда лойиҳаларнинг ҳақиқий янгилиги ва самарадорлиги аҳамиятсиз эканлигини таъкидладилар. Бу янги инновацион давлат сиёсати ғоясининг амалга ошмаганлигини англатмайди. Инновацияларнинг инвестицион жозибадорлиги учун муҳим рол ўйнайдиган яна бир хусусият мавжуд.
Инновацион лойиҳаларнинг ноёб рентабеллик салоҳияти юқори даражадаги таваккалчилик билан бирга келади, бу анъанавий инвестициялар учун ўртача кўрсаткичдан анча юқори. Дунё бўйича ушбу гуруҳнинг лойиҳавий хавфи 20% дан ортиқ ҳолларда инвестиция муваффақиятига эришишга имкон бермайди. Ушбу хусусиятлар инновацион соҳада лойиҳа фаолиятини амалга ошириш ва молиялаштиришга ёндашишда из қолдиради. Хатарларни эҳтиёткорлик билан ҳисобга олиш, уларни бошқариш ва тадқиқотлар, илмий ишланмалар ва уларни амалиётга татбиқ этиш учун молиявий манбаларни жалб қилишнинг аҳамиятсиз усуллари саналади.
Инновацион лойиҳаларнинг ўзига хос хусусиятлари орасида уларнинг алоҳида шакли маҳсус вазифа бўлиб, унда мустақил бизнес лойиҳаси (танланган тадбиркорлик субъекти) сифатида ноёб вазифа бажарилади. Бундай бизнес кўпинча кичик бизнес шаклида ташкил этилади. Ушбу ёндашув катта даражада янгилик эркинлиги ва маҳаллий ўзгаришларга эътибор қаратиш орқали кескин технологик сакраш ғоясини амалга оширишга имкон беради. Шу сабабли, ушбу тоифадаги лойиҳаларни молиялаштириш манбалари ва шакллари дастлаб бизнеснинг экологик хусусиятларига мослаштирилиши керак, бу ерда фойда олиш инновацияларни жорий этиш муваффақиятига боғлиқ. Кўпинча номоддий активларга эга бўлган бошланғич инновацион фирмалар бир қатор муаммоларга дуч келмоқдалар, улар орасида:
• юқори ноаниқлик хавфи, хавф;
• капитал бозорида арзон молиявий манбаларнинг йўқлиги;
• қарз олиш учун гаров базасининг йўқлиги ёки аҳамиятсизлиги;
• молиялаштириш манбаларининг мақбул таркибини синчковлик билан танлаш зарурати.
Хавф-хатарни туркумлаш ва рўйхатга олиш ишлари ниҳоясига еткандан кейин (ҳам янги, ҳам амалдаги лойиҳалар бўйича) хавф-хатарни тавсифлаш ва баҳолаш амалга оширилади. Хавф-хатарни тавсифлаш ва баҳолашнинг стандарт шакли сифатида “хавф-хатар рўйхати” қўлланилади.
Дастлаб туркумланган хавф-хатарларнинг асосий тавсифномаси берилади. Ушбу тавсифнома хавф-хатарнинг келиб чиқиш сабаблари ва шароитини ва унинг салбий оқибатлари тўғисидаги сифатли тавсифномани ўз ичига олади. Кейин хавф-хатарни баҳолаш жараёни бошланади, яъни салбий оқибатлар натижасида кўрилган иқтисодий зарарни сифат ва сон жиҳатдан баҳолаш ишлари олиб борилади.
Баҳолашнинг асосий усуллари қуйидагилар ҳисобланади: эксперт баҳолаш; мутахассислар билан олиб борилган сўров ва жавоблар; математик ва статистик баҳолаш; тегишли соҳа бўйича маслаҳатчи-мутахассисларнинг мустақил фикрлари; сценарияли ёндошув; Монте-Карло моделини қўллаш; асосий кўрсаткичларни сезгирлигини таҳлил қилиш. Баҳолаш ҳам сифат, ҳам миқдорий кўринишда амалга оширилади.
Хавф-хатарни сифатли баҳолаш. Агар миқдорий баҳолаш имкони бўлмаса ёки объектив сабабларга кўра ҳеч қандай маъно касб этмаса, унда хавф-хатар ҳар хил баҳолаш шкалаларидан фойдаланган ҳолда сифатли баҳоланади. Масалан йўқотишни баҳолаш учун қуйидаги баҳолаш шкаласидан фойдаланиш мумкин. Минимал баҳо USD - 10 минггача; паст баҳо USD 10 мингдан USD 100 минггача; ўртача баҳо USD 100 мингдан USD 1 миллионгача; юқори баҳо USD 1 миллиондан USD 100 миллионгача; максимал баҳо USD 100 миллиондан ортиқ.
Хавф-хатарнинг эҳтимоллигини баҳолаш: эҳтимоллик даражаси паст – 5 йилда 1 марта; эҳтимоли бор – бир йилда 1 марта, аммо 5 йилда 1 марта нисбатан тез содир бўладиган; амалда мумкин бўлган – бир йилда бир марта ва тез-тез содир бўладиган хавф-хатар.
Йўқотишни баҳолаш сифати ва хавф-хатарни эҳтимоллиги, хавф-хатар баҳоланадиган соҳада эксперт маълумотлар асосида амалга оширилади.
Хавф-хатарни миқдорий баҳолаш. Хавф-хатарни баҳолаш усулини танлаш бўйича қарор қабул қилишда маъсул ижрочилар одатда, аниқ лойиҳа бўйича мутахассислар билан маслахатлашади.
Йирик миқёсли илмий-техник муаммоларнинг ечимини таъминловчи энг муҳим молиявий манбадан бири давлат бюджети маблағлари ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасининг 2019−2021 йиллардаги Инновацион ривожлантириш стратегиясига кўра илмий-тадқиқот ва тажриба-конструкторлик ишларига сарфланадиган давлат харажатларини кўпайтиришни назарда тутилган.
Бу харажатлар ўз навбатида юртимиз тараққиётига нафи тегадиган, аҳоли фаровонлиги ва халқимиз турмуш тарзини яхшилашга хизмат қиладиган маҳсулотлар, технологиялар кўринишида давлатга фойда олиб келиши лозим.
Ўз навбатида, илмий-тадқиқот натижаларини тижоратлаштиришдан келадиган фойда олимларнинг ҳам молиявий аҳволига ижодий таъсир кўрсатиб, келгусида уларнинг илмий изланишлар билан янада чуқур шуғулланишларига замин яратиши керак.
Инновацион ривожланиш вазирлиги амалий илмий-техник лойиҳалар, инновацион ишланмалар ҳамда долзарб тематик тадқиқотлар танловларини эълон қилгач, ҳар бир йўналиш бўйича танловга келиб тушган лойиҳалар вазирлик ҳузуридаги Илмий-техник кенгашлар томонидан экспертизадан ўтказилмоқда.
Топширилган лойиҳалардаги маълумотларнинг ҳақиқийлиги ва ишончлилиги, натижадорлиги, тижоратлаштириш даражаси, танлов дастурлари вазифаларида белгиланган вазифаларга мослиги, ижрочиларнинг илмий-техник салоҳияти, ижрочи ташкилотда моддий-техник база мавжудлиги ва бошқа мезонлар ўрганилиб, тегишли қарорлар қабул қилинмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Иқтисодиёт тармоқлари ва соҳаларига инновацияларни жорий этиш механизмларини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида» қарорида амалий ва инновацион тадқиқотларнинг долзарб йўналишлари бўйича мавзуга оид грантлар бериш юзасидан мунтазам равишда танловлар эълон қилиб бориш вазифаси юклатилган.
Мазкур қарор ижросини таъминлаш мақсадида Давлат илмий-техника дастурлари доирасида бажарилиши 2019−2020 йилларга мўлжалланган инновацион ҳамда 2019−2021 йилларга мўлжалланган амалий лойиҳалар бўйича танловнинг I-XI турларида 16 та фан йўналишлари бўйича умумий ҳажми 89 млрд. сўмга тенг бўлган 176 та тематик лойиҳалар танлови эълон қилинган.
Ҳозирги кунда битта лойиҳанинг ўртача қиймати йиллик 505,0 млн. сўмдан юқори бўлиб, 1 июнь ҳолатига битта лойиҳани молиялаштириш ҳажмининг ўртача қиймати аввалги йилларда лойиҳаларга берилган маблағларга нисбатан 3,3 маротабага ошишига эришилди. Ушбу кўрсаткични жорий йилнинг охирига бориб ҳар бир лойиҳа бўйича ўртача 530,0 млн. сўмгаетказиш, яъни 3,5 баробарга оширишга эришилади.
Ҳозирги кунда эълон қилинган I-VII турлари бўйича лойиҳалар танловлари якунига етказилди. Танлов натижасида жами 45 та амалий ва инновацион лойиҳа танлаб олинди ва уларни молиялаштириш учун 45,9 млрд. сўм маблағ ажратилиши кўзда тутилган.
Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 7 майдаги «Иқтисодиёт тармоқлари ва соҳаларига инновацияларни жорий этиш механизмларини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида"ги ПҚ-3698-сон қарорига асосан устувор инновацион, илмий-тадқиқот, тажриба-конструкторлик, «стартап» лойиҳаларини ўз харажатларини ўзи қоплаш асосида молиялаштириш учун Инновацион ривожланиш ва новаторлик ғояларини қўллаб-қувватлаш жамғармасига 50,0 млрд. сўм бюджет маблағлари ажратилган.
Қарор ижросини таъминлаш мақсадида устувор инновацион, илмий-тадқиқот, тажриба-конструкторлик, «стартап» лойиҳаларини ўз харажатларини ўзи қоплаш асосида молиялаштириш учун биринчи танлов ўтказилди. Танлов якунига кўра жами 23 та лойиҳалар 18,1 млрд. сўмга молиялаштиришга тавсия этилди.
Шунингдек Халқаро илмий-техник ҳамкорлик доирасида жами 21 та лойиҳа 8,0 млрд сўмга шундан: Ўзбекистон -Беларусь ўртасида бажарилиши 2019−2021 йилларга мўлжалланган 15 та лойиҳа 7,3 млрд сўмга, Ўзбекистон — Германия ўртасида жами 6 та 0,6 млрд. сўмлик лойиҳалар амалга оширилмоқда.
Шу билан бирга иқтисодий-ижтимоий масалалар ечимига қаратилган 6 та мақсадли лойиҳалар 6,6 млрд. сўмга молиялаштирилмоқда.
Ҳозирги кунга қадар юқорида қайд этилган жами 95 та лойиҳа 78,6 млрд. сўмга молиялаштиришга тавсия этилди.
"Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси, 2019 йилда Ўзбекистон Республикасининг 2030 йилгача олий таълим тизимини ривожлантириш концепциясини амалга ошириш бўйича йўл харитаси тасдиқлансин", - дейилади президентнинг 2019 йилнинг 8 октябрдаги тегишли фармонида.
Концепцияда олий таълим соҳасида давлат-хусусий шерикликни ривожлантириш, ҳудудларда давлат ва нодавлат олий таълим муассасалари фаолиятини ташкил этиш, соҳада соғлом рақобат муҳитини яратиш асосида олий таълим қамрови даражасини 50 фоиздан ошириш кўзда тутилган.
Шунингдек, республикада биринчи 1 минг позиция рўйхатидаги 10 та олий ўқув юртидан кам бўлмаган халқаро миқёсда тан олинган ташкилотлар (Quacquarelli Symonds World University Rankings, Times Higher Education или Academic Ranking of World Universities), шу жумладан, Ўзбекистон миллий университети ва Самарқанд давлат университетига кирадиган олий таълим муассасалари рўйхатининг биринчи 500 позициясига киритиш кўзда тутилган.
Бундан ташқари, олий таълим муассасаларида таълим, фан, инновация ва илмий тадқиқотлар натижаларини тижоратлаштириш фаолияти ўртасидаги муносабатни назарда тутувчи "Университет 3.0" концециясини босқичма-босқич жорий этиш кўзда тутилган.
Тармоқ кўламида, тармоқлараро ва ҳудудий илмий-техник муаммоларни, шунингдек, саноат маҳсулотининг янги турларини ўзлаштириш бўйича чора-тадбирларни молиялаштиришни таъминлаш мақсадида ҳозирги кунда бюджетдан ташқари ИТТКИни молиялаштириш ва инновацияларни қўллаб-қувватлаш жамғармаларни ташкил этишга руҳсат этилади. Ушбу жамғармалар вазирлик, йирик шаҳар ва ҳудудларда ҳамда концерн, холдинг ва МСГ доирасида ташкил этилиши мумкин. Ҳозирги кунда нодавлат инновацион лойиҳаларни молиялаштириш тизимининг муҳим манбаларига қуйидагилар киради: ИКнинг ўз маблағлари; қимматли қоғозларни эмиссия йўли билан жалб қилинадиган маблағлар; тижорат банкларнинг кредитлари; ихтисослашган ва хайрия жамғармаларининг маблағлари; инновацион компания ва янги маҳсулотни тезда чиқаришга манфаатдор бўлган бошқа ИКнинг маблағлари.
Айрим ҳолатларда (айниқса йирик ИК тўғрисида гап борганда) конструкторлик ва технологик янгиликларни татбиқ этиш корхонанинг ўз маблағлари (ишлаб чиқаришни ривожлантиришга йўналтирадиган тақсимланмаган фойда ва амортизация ажратмаларининг фондлари) ҳисобига амалга оширилади.
Акциядорлик корхоналари ўз табиатига кўра йирик молиявий ресурсларни жамғариш учун энг яхши мавжуд имкониятларга эга, чунки улар ўз акцияларини кенг доирадаги инвесторлар (ҳам юридик, ҳам жисмоний шахслар) ўртасида тақсимлаш имкониятига эга. Акцияларнинг йирик эмиссияни амалга ошириш мукаммал касбий билимларни талаб қилувчи мураккаб ва маъсулиятли ишлар мажмуаси ҳисобланади. Табиийки, қимматли қоғозларни қўшимча жойлаштириш билан боғлиқ барча ҳолат ва вазиятлар пухта ўйлаб чиқилиши лозим. Амалиёт шуни кўрсатадики, акциянинг қўшимча эмиссияни амалга оширишни шартловчи омиллар қаторига кўпинча қуйидагилар киради:
истиқболли инновацион лойиҳаларни молиялаштириш зарурати;
ИКни моддий-техника базасини ривожлантириш ва унинг таркибий бўлинмаларининг ишлаши учун мақбул шароитларни яратиш зарурати;
ИКнинг илмий ва конструкторлик бўлинмалари томонидан бажарилаётган истиқболли қидирув тадқиқотларини молиялаштириш зарурати;
ИКнинг ҳам асосий, ҳам қўшимча фаолият турларида фойдаланиладиган айланма маблағларни тўлдириш мақсадга мувофиқлиги;
ИКнинг молиявий барқарорлигини ошириш ва банк кредитларини олиш имконияти;
буюртмачи томонидан ИК ишончлилиги ва барқарорлигига нисбатан талаблар билан шартланган қўшимча буюртмаларни олиш имконияти.
Шунингдек, акцияларни янгидан чиқариш учун бошқа сабаблар ҳам бўлиши мумкин. Аммо, янги чиқарилган акцияларни жойлаштириш пайтида олинган маблағлардан самарали фойдаланиш муҳим ҳисобланади ва улар акциядорлик жамиятига эмиссиянинг якунида сармоя унумдорлиги ва битта акция ҳисобига дивиденд миқдорини оширишга имкон бериш керак. Акциялар эмиссиясини ташкил этиш ва амалга ошириш, унинг асосий параметрлари (эмиссиянинг умумий миқдори, акциянинг тури, номинал қиймати ва амалга ошириш нархи, акцияларни тарқатиш шакли)ни аниқлаш – акциядорлик корхона раҳбарияти учун мураккаб ва маъсулиятли вазифа ҳисобланади. Эмиссиянинг энг муҳим параметрларидан бири унинг ҳажмидир. Эмиссиянинг номинал суммасини аниқлаш учун умумий ҳолда учта асосий мезонлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир:

• 
  кўзланган мақсадни амалга ошириш учун зарур бўлган молиявий ресурсларга бўлган эҳтиёжнинг миқдори;
  
• 
  эмиссиянинг якунида сармоянинг умудорлик даражаси ва бир акция ҳисобига дивидендлар миқдори;
  
• 
  эмиссия пайтида инвесторлар томонидан йиғиш ва фирманинг ўз манбалар ҳисобидан (қўшимча сармоя, тақсимланмаган фойда ва ҳ.к.) жамғариш мумкин бўлган маблағлар миқдори.
  

Амалиётда акция эмиссияси ёрдамида бир йўла бир нечта масалаларни ечишга уринишлар мавжуд бўлганлиги туфайли ҳар бир эмиссия олдида алоҳида эксперт йўли билан мезонлар «улуши» аниқланиши лозим.
Бўлажак инвесторларнинг олдин маълум бўлишига қараб акцияни тарқатиш шакли аниқланади. Булардан ташқари амалдаги қонунчилик билан белгиланган бир қатор чекловларни ҳам ҳисобга олиш лозим.
Эмиссиянинг амалга ошириш бўйича келтирилган умумий тартиб универсал ҳисобланади ва корхонанинг муайян хусусиятларига боғлиқ. Шу билан бир вақтда ИК акция эмиссиясини амалга оширишда бир қатор ўзига хос ҳолатларни эътиборга олиш лозим.
Биринчидан, бу мавжуд инвесторлар доирасига тааллуқли. Акциянинг назорат пакетини сақлаб туришга нисбатан пухта ёндашиш керак, чунки назорат қўлдан чиқарилган пайтда корхонанинг янги ҳақиқий эгалари юқори фойда олиш учун корхонанинг ихтисослигини ўзгартириши мумкин. Демак, оддий акцияларни чиқариш ҳажми ва унинг мавжуд харидорлар доираси ҳамда шу билан боғлиқ акциянинг номиналини аниқлаш муаммоси пухта ўйлаб амалга оширилиши лозим.
ИКда акция эмиссиясининг иккинчи ўзига хос хусусияти, одатда, инвестициялар зарур бўлган муайян инновацион лойиҳаларнинг мавжудлиги ҳисобланади. Бу вазиятда лойиҳанинг илмий-техник даражаси, эришилаётган ишларнинг муддати ва ҳажми, унинг рақобатбардошлиги билан боғлиқ умумий масалаларни олдиндан ечиш ва энг муҳими – лойиҳанинг бизнес-режасини тузиш мақсадга мувофиқдир. Ҳар бир ҳолатда мазкур лойиҳаларнинг мазмун-моҳиятини аниқ ва чуқур билиш ҳамда зарурий ҳолларда унинг мазмунини ҳар бир мавжуд инвесторга ёритиб бера олиш лозим.
Ҳозирги кунда ИК ишни молиявий таъминотда тижорат кредитлари муҳим ўрин эгаллаган. Ушбу иқтисодий муносабатлар доимо ривожланиб бормоқда ва унинг янги, ноанъанавий шакллари кенг қўлланилмоқда.
Узоқ муддатли кредитлашни ташкил этиш, учта асос солувчи тамойилларга таянади: таъминланганлиги, муддатийлиги, тўланганлиги. ИК фаолиятини кредитлашнинг ҳозирги тизимининг муҳим белгиси унинг шартнома асоси ҳисобланади. Кредитлаш бўйича пайдо бўладиган барча масалалар бевосита банк ва корхона-қарз олувчи (кредитлаш субъекти) ўртасида ҳал қилинади. Узоқ муддатли инновацион кредитни бериш тўғрисидаги масалани ҳал қилишда банкдан кредитни олувчи ИКнинг иқтисодий ўсиш истиқболи, маҳсулотни сотиш имкониятлари ва кутилаётган даромадини таҳлил қилади. Ушбу маълумот бизнес-режада кўрсатилган бўлиб, у ҳар бир инновацион лойиҳа бўйича тайёрланади. Одатда, тижорат банк фақатгина ҳақиқатга яқин бўлган қоплаш муддатлари кўрсатилган, кредитни қайтариб бериш манбалари мавжуд бўлган, молиявий қўйилмаларини ўртача тармоқ муддатларидан кўра энг қисқа муддат ичида қоплашни таъминлайдиган чора-тадбирларни кредитлайди. Амалиёт шуни кўрсатадики, банк кредити банк молиялаштиришдан фарқли ўлароқ инвестицион чораларнинг самарадорлигини оширишга имкон беради ва бир қатор ҳолатларда корпоратив акцияларни чиқариш ёки облигация қарзларни жойлаштиришдан кўра узоқ муддатларда пул маблағларни жамғаришнинг энг мақбул ва қулай усулларидан бири бўлиши мумкин.

4.2.Лойиҳанинг имкониятлари: бўш ресурслар ва илмий-техник захираларнинг мавжудлиги. Лойиҳани рад этиш.

Ташкилотнинг бошқарув вазифаси сифатидаги асосий вазифаси инновацияларни тадбиқ этиш учун ташкилий тузилмаларни шакллантириш, корхонани ривожланиши стратегиясини амалга ошириш ва тадбирлар режаларини бажариш мақсадида ресурсларнинг барча турлари билан таъминлашдан иборатдир.
Янгиликларнинг яратишнинг мураккаблиги, ноаниқлиги, креатив характерлилиги ижрочилар ишини ташкил қилиш ва мувофиқлаштиришни инновацион менежментнинг вазифаларидан бири қилади. Ташкил қилиш жараёни ўз ичига менежмент тузилмаларини шакллантириш, моддий, энергетик, ахборот ва инновацион оқимларини ижрочилар ўртасида тақсимланиши олади. Маъсулият, хатар ва ваколатларни тақсимланиш бошқарув жараёнининг муҳим таркибий қисми бўлади.
Бошқарув жараёнини ташкил қилишнинг вазифасига бошқарув жараёнларини лойиҳалаштириш, тадбирлар, усуллар ва йўллари унификациялаш (бир шаклга келтириш) туркумлаштириш ва стандартлаштириш бўйича чораларни ишлаб чиқиш ҳамда менежмент тизимчалари бўйича ахборотларни тақсимлаш киради. Ташкил қилишга ишлаб чиқаришни илмий-техник, технологик ва ташкилий даражасини ошиши киради. Менежментнинг олдида ишлаб чиқаришлар ва инновацион жараёнларга узлуксизлик уйғунлик чиқиндисизлик изчиллик ва паралеллик каби хусусиятларни бериш вазифаси туради¹.
Инновацион тизимларда ишлаб чиқаришнинг техник-ташкилий даражасини ошиши, илмий-техник даража, ташкил қилиш, технологиялар ва техника даражасининг интегралли кўрсаткичи менежернинг ҳақиқий муҳим вазифаси бўлади.
Ташкил қилиш жараёни ишлаб чиқаришнинг ташкилий даражаси юқори кўрсаткичларига эришиш учун ишлаб чиқариш параметрлари ва омилларининг рационал бирлашувини таьминлаш зарур. Инновацион корхонанинг ривожланишининг стратегияси социотехник тизимлар барча ишлаб чиқаришни кўп илмни талаб қилишини ошиши фақат бу нарса ишлаб чиқаришнинг эгилувчанлиги, мослашувчанлиги, устуворлиги ва уйғунлиги билан боғлангандагина, фирманинг юқори рақобат афзаллиги ва қабул қилинаётган қарорларнинг иқтисодий самарадорлигини таьминлашини билдиради. Янгиликларни ишлаб чиқиш ва тадбиқ этишга юқори ҳаражатлар, агар бошқарув қарорлари бир вақтда ташкилий тузилмаларни янгиланиши, технологик жадалликни ошиши ва меҳнат унумдорлигини кўпайишига қаратилган бўлса, ҳатто бошланғич босқичда фондни қайтарилиши ва ишлаб чиқаришнинг рентабеллигини пасайтирмайди.
Ушбу нуқтаи назардан ташкил қилиш жараёни ўзаро ҳамкорликларни силлиқлаш. Ихтисослашишни чуқурлаштириш ва ишлаб чиқаришдаги кооперациялашиш тенденцияларини кучайтириш жараёни сифатида кўриб чиқилди. Ҳақиқатдан ҳам инновацион тизимларда менежер ишлаб чиқариш тузилмаларини ташкилий лойиҳалаштириш. Илмий ишлаб чиқариш ва маркетинг бўлинмаларига мувофиқ ўзаро алоқаси, мақсадли иҳтисослаштиришни моделлаштириш билан шуғулланади. Иҳтисослашишнинг аниқ шакллари (предметли, деталлар бўйича ёки технологик)ни танлашни инновацион корхона бўлинмалари ва хизматларининг аниқ ўзаро алоқасиз йўлга қўйиб бўлмайди.

3.