4-ma’ruza. Qiya kesimlardagi egiluvchan elementlarni mustahkamligini hisoblash

4-ma’ruza. Qiya kesimlardagi egiluvchan elementlarni mustahkamligini hisoblash
Reja:
1. Qiya kesimlardagi egiluvchan elementlarni mustahkamligini hisoblash.
2.Qiya kesimlarga eguvchi momentlar ta’siri


Egiluvchi elementlarning eguvchi moment va ko‘ndalang kuchlari katta qiymatga ega bo‘lgan qismlaridagi qiya kesimlar mustahkamlikka tekshiriladi. Bunda elementlarning buzilishida quyidagi ikki hol uchrashi mumkin:

1. 
   element faqat ko‘ndalang kuch ta’sirida buziladi;
   
2. 
   element ham ko‘ndalang kuch, ham eguvchi moment ta’sirida buziladi.
   

Birinchi holda ko‘ndalang kuchning katta qiymati ta’sirida qiya kesimda siljish ro‘y beradi (14-rasm).
Qiya yoriqlar urinma kuchlanishlar τ eng katta qiymatga ega bo‘lgan yon qirralarning o‘rtalaridan boshlanadi:
_{ } (17)
bu yerda σ_mt-keltirilgan yuzaning og‘irlik markazi sathidagi bosh cho‘zuvchi kuchlanish. Buzilish chog‘ida elementning bir qismi ikkinchi qismiga nisbatan siljiydi. Bunday buzilish elementlarning o‘zaro og‘ishiga qarshilik ko‘rsatadigan, betonga mustahkam birikkan (ankerlangan) ishchi armatura mavjud bo‘lgan holdagina ro‘y berishi mumkin. Siquvchi va qirquvchi kuchlarning birgalikdagi ta’siri natijasida betonning siqilish zonasi buziladi (qirqiladi). Shuning uchun ham qiya kesimlarning ko‘ndalang kuchlar ta’siriga bo‘lgan mustahkamligi majburiy ravishda hisoblanadi.
Qiya kesimlarga ko‘ndalang kuchlar ta’siri. Tajribalarning ko‘rsatishicha, qiya kesimning ko‘ndalang kuchlar ta’siriga bo‘lgan mustahkamligi yetarli darajada bo‘lsa, elementda qiya yoriqlar hosil bo‘lmaydi, ya’ni _{ } bo‘ladi. U holda temir-beton konstruksiyalari uchun tajribalar asosida olingan formula
_{ }
ga teng.




15-rasm. Qiya kesimning hisoblash tarhi:
a-bosh kuchlanish yo‘nalishining tarhi; b-qiya kesimda ko‘ndalang kuchlar ta’siri.
bu yerda φ_b3- koeffitsient, og‘ir beton uchun φ_b3= 0,6.
Agar yuqoridagi formulada shart bajarilsa, qiya kesim bo‘yicha mustahkamlikka hisoblash shart emas, armatura esa konstruktiv mulohazalarga ko‘ra qo‘yiladi.
Agar _{ } bo‘lsa, qiya kesimni mustahkamlikka hisoblash shart bo‘ladi, bunda xomutlar va bukma sterjenlar hisob asosida qo‘yiladi.
Qiya kesimlarning ko‘ndalang kuchlar ta’siriga bo‘lgan mustahkamligi yetarli darajada bo‘lmasa, balka shu kesim bo‘ylab yemiriladi. Agar tashqi yuklardan hosil bo‘lgan ko‘ndalang kuchlar qiymati og‘ma qabul qila oladigan ko‘ndalang kuchdan kichik bo‘lsa, u holda qiya kesimning mustahkamligi ta’minlangan bo‘ladi:
_{ } (16)
bu yerda _{ } - tashqi yuklardan hosil bo‘lgan ko‘ndalang kuch; D-siqilish zonasi markazi; _{ } -og‘ma kesimda joylashgan xomutlardagi zo‘riqishlar yig‘indisi; _{ } -og‘ma kesimda joylashgan og‘ma sterjenlardagi zo‘riqishlarning vertikal o‘qqa proeksiyalari yig‘indisi; _{ } - betonning siqilish zonasi qabul qila oladigan ko‘ndalang kuch.
Xomutlardagi zo‘riqishlar quyidagi formulalardan topiladi:
_{ }
yoki
_{ } (17)

bu yerda S - og‘ma kesim proeksiyasi; _{ } - xomutlardagi zo‘riqish intensivligi, ya’ni elementning uzunlik birligiga mos bo‘lgan zo‘riqish bo‘lib, quyidagi formuladan topiladi:

_{ } (18)
_{ } ning miqdori quyidagi formuladan aniqlanadi:
_{ } (19)
_{ } kuchi quyidagicha aniqlanadi:
_{ } (20)
biroq _{ } dan kam bo‘lmasligi lozim. Aks holda betonning qarshiligi yetarli bo‘lmaydi. Bunday holda xomutlarning sonini va diametrini yoki betonning sinfini oshirish kerak bo‘ladi.
_{ } koeffitsient betonning turiga qarab 1,5...2 oralig‘ida olinadi. _{ }=0,4...0,6 - bu ham betonga bog‘liq. Siqiluvchi tokchalarning ta’sirini hisobga oluvchi koeffitsient _{ } quyidagi formuladan topiladi:
_{ } (21)
Bo‘ylama kuchlar ta’sirini hisobga oluvchi koeffitsient _{ } quyidagi formulalardan topiladi:
a) siquvchi bo‘ylama kuchlar mavjud bo‘lganda:
_{ } (22)
b) cho‘zuvchi bo‘ylama kuchlar mavjud bo‘lganda:
_{ } (23)
_{ } ning qiymati har doim 1,5 dan oshmasligi kerak.