4 ma'ruza Mavzu: Viruslarning tuzilishi Reja: Viruslarning tuzilishi

№4 ma'ruza
Mavzu: Viruslarning tuzilishi
Reja:

1. 
   Viruslarning tuzilishi
   
2. 
   Viruslarning turli guruhlari tavsifi.
   
3. 
   Mikroorganizmlarning morfologiyasi va hujayra hajmi
   

Viruslarning tuzilishi

Hozirgi vaqtda fizik - kimyoviy, fizika va immunokimyo metodlari yordamida viruslarning nozik strukturalari o‘rganilmoqda. Viruslar morfologiyasi va ultrastrukturalarini o‘rganishda, ayniqsa elektron mikroskop muhim rol o‘ynaydi. Tadqiqot natijalaridan ma’lum bo‘lishicha, yetilgan virus zarrachalari - virionlarini asosan ikki turga: Oddiy viruslar va murakkab viruslarga bo‘lish mumkin. O‘z navbatida oddiy virionlarning ikki tipi mavjud bo‘lib, bulardan birinchisi sferasimon, ikkinchasi esa tayoqchasimon viriondir(84- rasm). Tayoqchasimon virionlar o‘z navbatida tayoqchasimon va ipsimon viruslarga bo‘linadi.

1. Oddiy viruslarning tuzilishi (Tamaki mozaikasi virusining tuzilishi misolida). Bu virus ilk kashf etilgan virus bo‘lib, oddiy viruslar guruhiga kiradi. U boshqa viruslarga nisbatan mukammal o‘rganilgan. Bu virusning tayoqchasimon shaklga ega ekanligi 1933 yilda amerikalik olimlar Takaxashi va Roulinz tomonidan, sog‘ va kasallangan o‘simlik shiralarini solishtirib o‘rganish asosida aniqlangan. Keyinchalik amerikalik olim Stenli va boshqa olimlar tomonidan tamaki mozaikasi virusining (TMV) sof preparatini olindi, virusning uzunligi 300 nm va eni 18 nm, molekulyar massasi esa 40 000 000 ekanligini aniqlandi(93-rasm). TMV tayoqchasimon shaklli bo‘lib, uzunligi uni enidan 17 marta katta. Oqsil qavati 2130 subbirliklardan – peptid zanjirlaridan tuzilgan. Subbirliklar virus o‘qi atrofida spiral simmetriya bo‘ylab tartibli joylashgan (93-rasm, 1, 2). Oqsil hamda nuklein kislotasi har tomonlama o‘rganilib, bu virus tarkibida molekulyar og‘irligi bir hil (18 000) oqsil va molekulyar og‘irligi 2 000 000 bo‘lgan nuklein kislota borligi aniqlandi (93-rasm, 4). Nuklein kislota virus oqsili bilan muhofaza qilinadi. Virus zarrasi ichida spiralsimon joylashgan, bitta nuklein kislota, uning tashqarisida esa 2130 subbirliklardan tashqil topgan oqsil parda bor. Oqsil subbirliklari ham virus zarrasi o‘qi atrofida spiralsimon bo‘lib shunday tartib bilan joylashganki, virus zarrasi ichida erituvchi bilan to‘lgan 40 A ga teng bo‘sh kanal mavjud.